22 marca 2018 r. odbyła się w Archiwum Głównym Akt Dawnych uroczysta prezentacja aktu Unii Lubelskiej z 1569 r., przechowywanego w Zbiorze dokumentów pergaminowych (sygn. 5627). Jego znaczenie trudno przecenić – poświadcza bardzo ważne wydarzenie, które na kilka wieków zmieniło mapę polityczną Europy Środkowo-Wschodniej. Uznanie społeczności międzynarodowej poświadcza wpisanie go na Listę Światową Programu UNESCO „Pamięć Świata”. W prezentacji wzięli udział m.in. prof. dr hab. Piotr Gliński, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, prof. Sławomir Ratajski, Sekretarz Generalny Polskiego Komitetu ds. UNESCO, dr Wojciech Woźniak, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, dyrektorzy polskich archiwów państwowych oraz zwierzchnicy archiwów państwowych i przedstawiciele archiwów historycznych z krajów, które razem z Polską zgłosiły do projektu „Pamięć Świata” akt Unii Lubelskiej, jako ważny znak wspólnego dziedzictwa: Tetiana Baranowa, Olga Bażan i Diana Pelc z Ukrainy, Wiktor Kurasz, Dymitr Jacewicz i Denis Lisejczykow z Białorusi, Mara Sprudza i Valda Petersone z Łotwy oraz Ramojus Kraujelis i Virginija Cijunskiene z Litwy.
Prof. Andrzej Zakrzewski przedstawił znaczenie tego wyjątkowego wydarzenia, jakim było zawarcie w dniu 1 lipca 1569 r. unii, w wyniku której powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów. Nawiązał do tego także dr Hubert Wajs, dyrektor Archiwum Głównego Akt Dawnych, omawiając dokument. Przypomniał, że połączone kraje miały odtąd jednego władcę wspólnie wybieranego przez oba narody i tylko raz koronowanego w Krakowie; wspólny sejm – walny – obradujący w Warszawie, gdzie posłowie litewscy w liczbie 48 zasiadali obok 114 posłów koronnych, i senat (113 senatorów polskich i 27 litewskich – taką różnicę powodowała liczba kasztelanów w Koronie – 73 przy 10 na Litwie i wojewodów – 22 polskich przy 10 litewskich), wspólną obronę, politykę zagraniczną i monetę (lecz z odrębnymi stemplami – na Litwie herb Pogoń, w Koronie – Orzeł). Zabezpieczono odrębność Litwy przez zachowanie tytułów, dostojeństw i urzędów centralnych przy zagwarantowaniu równości Wielkiego Księstwa wobec Korony.
Miesiąc: marzec 2018
POLSKA, WARSZAWA: Konferencja „Źródła – źródłoznawstwo – nauki pomocnicze historii” Część I
Zaproszenie na konferencję, zamieszczone także na ArchNecie, przyjęło ok. 60 osób, które przybyły 9 marca 2018 r. do Instytutu Historii PAN w Warszawie. Zebranych powitał prof. Zenon Piech, przewodniczący Zespołu Nauk Pomocniczych Historii i Edytorstwa przy Komitecie Nauk Historycznych PAN. Referat Nauki pomocnicze historii – nowa perspektywa poprzedził informacjami organizacyjnymi o wydarzeniach naukowych planowanych w 2018 roku. Poinformował też, że w czasie XX Powszechnego Zjazdu Historyków w Lublinie w 2019 roku planowane są dwa panele dotyczące nauk pomocniczych historii.
Prof. Z. Piech zwrócił uwagę na istotne zmiany, jakie zaszły w ostatnich latach, w tym zmiana pokoleniowa, rewolucja technologiczna i organizacji nauki, np. wprowadzenie systemu punktów. Wskazał też główne wyzwania stojące przed badaczami: określenie kanonu nauk pomocniczych historii, utrzymanie więzi z oddzielającymi się, coraz bardziej precyzyjnymi dziedzinami, np. genealogia i numizmatyka, budowanie środowisk badawczych w obszarach mniej aktywnych. Za istotne uznał prace metodologiczne, proponowanie klasyfikacji czy poszerzanie terminologii. Przypomniał też, że niedawno przetłumaczony został na języki Europy Centralnej Międzynarodowy słownik sfragistyczny, opracowany na początku lat 90. XX wieku. Polską wersję przygotował powołany przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, prof. Władysława Stępniaka, zespół redakcyjny pod kierunkiem dr. hab. Marcina Hlebionka. Prof. Z. Piech, jako recenzent tego tłumaczenia, zwrócił uwagę, że w czasie, który upłynął między wydaniem obu publikacji, zaszły zmiany w stanie badań sfragistycznych, co sprawiło, że literalne i tylko tłumaczenie okazywało się niewystarczające. Stąd wynika konieczność ciągłego rozwoju nauk, np. paleografii i epigrafiki, które przeżywają pewien zastój. Apelował o przygotowywanie nowych poprawnych edycji źródeł, opatrzonych uwagami krytycznymi, o objęcie zainteresowaniami badawczymi nie tylko zasobów archiwów i bibliotek, ale też muzeów. Przekonywał również, że rozwój różnych dyscyplin wiedzy nie jest celem, ale środkiem do pogłębiania wiedzy o naszej przeszłości. I mimo instytucjonalnego regresu nauk pomocniczych, dbać trzeba o kształcenie przyszłych kadr.
Kolejny referent dr hab. Wojciech Drelicharz, w występieniu Dokończenie Monumenta Poloniae Historica – Series Nova a rozwój nauk pomocniczych historii, przypomniał historię monumentalnego wydawnictwa źródłowego i zasługi jego kolejnych edytorów – redaktorów Augusta Bielowskiego, Wojciecha Kętrzyńskiego, Władysława Semkowicza. Przyznał, że nie udało się w pełni zrealizować zamierzeń Nowej Serii MPH, m.in. dlatego, że prace nad korelacją wersji tekstów były żmudne i wymagały licznych badań źródłoznawczych. Prowadzili je po wojnie Gerard Labuda, Brygida Kürbis, Jerzy Luciński i Zofia Kozłowska-Budkowa. Przez długi czas edycje krytyczne źródeł były kołem napędowym nauki historycznej, a teraz sytuacja zmieniła się bardzo niekorzystnie. Uznał, że w nowoczesnym państwie trzeba promować świadomość wagi dobrych edycji źródłowych i powrócić do nich, aby m.in. wydać cenne średniowieczne kodeksy i kroniki oraz przygotować reedycje poprzednich wydań pomników dziejowych. Wystąpienie zakończył wezwaniem: „Czas najwyższy dokończyć Nową Serię Monumenta Poloniae Historica”, traktując to jako „obowiązek sztafety pokoleń”.
FRANCJA: Archiwa a terytorium: duet czy pojedynek? Konferencja w Pierrefitte-sur-Seine
W dniu 16 marca 2018 r. Archiwum Państwowe w Pierrefitte-sur-Seine organizuje konferencję pod dość prowokacyjnym tytułem „Archiwa a terytorium: duet czy pojedynek?” (Archives et territoires : duo ou duel ?). Rzecz dotyczy miejsca zasady pertynencji we współczesnej archiwistyce, a dokładniej pytania, jakie postawili organizatorzy: czy nie należy zrewidować pojęcia przynależności terytorialnej zasobu, aby umożliwić archiwom lepiej odpowiedzieć na przemiany społeczeństwa w XXI w.? Zagadnienie zostało przez francuskie środowisko archiwistów na tyle uznane za ważne, że Uniwersytet Versailles-Saint-Quentin-en-Yvelines poświęcił mu odrębną stronę internetową (Archives et territoires — 16 mars 2018). Konferencję ma zainaugurować Olivier Muth dyrektor Archives départementales des Hauts-de-Seine), który przedstawi ewolucję pojęcia terytorium od lat sześćdziesiątych po czasy współczesne ukazując koncepcje: dekoncentracji, decentralizacji, regionalizacji, wspólnot samorządowych, metropolizacji i fuzji samorządów terytorialnych i adaptacji do tych zmian francuskiej służby archiwalnej.
Część 1 Okrągły stół : Odyseja przestrzeni archiwalnej: jakie terytorium dla zarządzania archiwami (L’odyssée de l’espace archivistique : quel(s) territoire(s) pour la gestion des archives) prowadzić bądzie Christine Martinez, dyrektor archiwów Departamentalnych Yvelines, która podzieli się swoimi uwagami na temat terytorialności archiwów w świetle projektów administracyjnych łączenia departamentów w większe jednostki terytorialne.
CZECHY: Seminarium archiwalne nt. ochrony danych osobowych i dokumentu elektronicznego
Dnia 18 stycznia 2018 r. w Archiwum Narodowym w Pradze odbyło się spotkanie archiwistów i pozostałych urzędników Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z pracownikami tegoż Archiwum Narodowego, jak również innych archiwów państwowych, archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, podczas którego omawiano aktualne problemy w zakresie ochrony danych osobowych, podaniem elektronicznym oraz e-fakturą.
Zebrani zapoznali się z 5 wystąpieniami, których pełne wersje dostępne są w Internecie:
1. Ing. Robert Piffl, „Problemy z e-dokumentacją dotyczącą e-fakturowania, e-podania oraz e-tożsamości, a więc to, co nas czeka w 2018 roku” (Problematika e-dokumentů se zaměřením na e-fakturaci, e-podání, e-identitu aneb co nás čeká v roce 2018) – https://www.nacr.cz/wp-content/uploads/2018/01/1_GDPR_archivy_01_18.pdf
2. PhDr. Jiří Úlovec, Mgr. Karolína Šimůnková, „RODO w zakresie kancelaryjnym w kontekście opieki na przedpolu archiwalnym, w działalności bieżącej archiwum i związanych z nimi zmianach do ustawy nr 499/2004 Sb. oraz przepisów wykonawczych” (GDPR v oblasti spisové služby v souvislosti s předarchivní péčí archivů, v provozních činnostech archivů a související novelizace zákona č. 499/2004 Sb. a prováděcích předpisů) – https://www.nacr.cz/wp-content/uploads/2018/01/2_GDPR_v_archivni_praxi.pdf
CZECHY: Konferencja poświęcona Rusi Zakarpackiej
W dniach 28-29 marca 2018 r. (środa i czwartek) w Archiwum Narodowym w Pradze (Národní archiv Praha – Archivní 4/2257, 149 00 Praha 4 – Chodovec) odbędzie się międzynarodowa konferencja naukowa pt. „Ćwierć stulecia razem. Czechosłowacja i Ruś Podkarpacka” (Čtvrtstoletí spolu. Československo a Podkarpatská Rus).
Ruś Podkarpacka, czy też Zakarpacka, jak częściej określana jest w Polsce i na Ukrainie, to region historyczny położony dziś na zachodniej Ukrainie, jedyny obszar na południe od Karpat zamieszkany przez ludność wschodniosłowiańską. Leży on wewnątrz północno-wschodniej części wielkiego łuku Karpat, na południowych stokach Beskidów Wschodnich, od północy otoczony przez Bieszczady Wschodnie, Gorgany i Czarnohorę. Południową granicę stanowi dolina rzeki Cisy, na zachodzie dolina Użu. Od końca IX wieku do 1918 r. obszar ten stanowił część Węgier. Jednak w listopadzie 1918 w Amerykańska Rada Rusinów Węgierskich uchwaliła deklarację o przyłączeniu Rusi Zakarpackiej do powstającego właśnie państwa federacyjnego, jakim była Czechosłowacja. Zapadłe potem decyzje potwierdzono w 1920 r. w międzynarodowym traktacie przyjętym w Trianon. Po zakończeniu II wojny światowej w traktacie pomiędzy Czechosłowacją a ZSRR, zawartym 29 czerwca 1945 r., Zakarpacie zostało włączone do Ukraińskiej SRR, jako część Związku Radzieckiego.
Czytaj dalej „CZECHY: Konferencja poświęcona Rusi Zakarpackiej”
CZECHY: Wystawa archiwaliów 1000-letnich dziejów Czech na 100-lecie niepodległości
Rok 1918 jest także w Czechach obchodzony jako rocznica 100-lecia Niepodległości, czyli powstania Republiki Czechosłowackiej. W ramach różnorodnych przedsięwzięć jubileuszowych przygotowano szereg wystaw pod wspólnym tytułem „Założono w1918 roku”. Jego organizatorami są: Biuro Prezydenta Republiki Czeskiej, Dyrekcja Zamku Praskiego, Wojskowy Instytut Historyczny, Dyrekcja Archiwów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Muzeum Poczty. Jedną z tych prezentacji jest wystawa zatytułowana „Przez labirynt dziejów Ziem Czeskich” (Labyrintem dějin českých zemí), otwarta 27 lutego 2018 r. na Hradczanach.
Bezpośrednimi organizatorami wystawy są Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oraz Archiwum Narodowe w Pradze, które postanowiły przedstawić zwiedzającym tysiącletnie dzieje państwa czeskiego, od jego powstania poprzez wszystkie najważniejsze koleje losu. Poprzez prezentację oryginalnych dokumentów, zdjęć, druków, filmów oraz przedmiotów, w formie swoistych migawek, przywołano pamięć o przełomowych wydarzeniach w rozwoju państwa czeskiego od X wieku do czasów współczesnych. Najcenniejszym eksponatem jest oryginał tzw. „Przywileju Władysława” z 1158 r., dokumentu będącego najstarszym zachowanym świadkiem czeskiej historii. Ale zanim odwiedzający go zobaczą, muszą przejść przez swoisty labirynt historii, mający im uświadomić i przypomnieć, co sami przeżyli w drugiej połowie XX wieku. Przed zwiedzającym stopniowo odsłaniane są i odtwarzane dramaty państwa, społeczeństwa i pojedynczych osób, jakie pamiętają, lub znają oni z opowiadań swoich rodziców lub dziadków, ewentualnie się o nich uczyli w szkole: Austria-Węgry, królestwo, księstwo, Wielka Wojna, Protektorat, komunizm, Praska Wiosna, Aksamitna Rewolucja…
Czytaj dalej „CZECHY: Wystawa archiwaliów 1000-letnich dziejów Czech na 100-lecie niepodległości”