W dniach 25–27 października 2023, w hotelu „Imperial” w miejscowości Vodice na Chorwacji, odbyło się 54. krajowe spotkanie chorwackich archiwistów pod hasłem „Wpływ digitalizacji na praktykę archiwalną”. Jego organizatorami były Chorwackie Stowarzyszenie Archiwalne (Hrvatsko arhivističko društvo – HAD) oraz Archiwum Państwowe w Szybeniku (Državni arhiv u Šibeniku – DAŠI). Konferencja mogła się odbyć dzięki dofinansowaniu przez Ministerstwo Kultury i Mediów Republiki Chorwacji.
Temat obrad nie był przypadkowy, gdyż dotyczy zjawiska powszechnego w ostatnich dziesięcioleciach, nad którym debatują archiwiści praktycznie na całym Świecie. W Chorwacji zagadnienie to stało się szczególnie istotne od chwili rozpoczęcia realizacji projektu „e-Kultura”, którego celem jest udostępnienie materiałów archiwalnych szerokiemu gronu odbiorców. Mogą oni korzystać z tych materiałów za pomocą specjalnego portalu eKultura.
Tag: prawo archiwalne
UKRAINA: zmiany w regulaminie funkcjonowania instytucji archiwalnych
Rozporządzeniem Ministerstwa Sprawiedliwości Ukrainy z dnia 2 marca 2023 r. (nr 839/5, zarejestrowanym w dniu 3 marca 2023 r. pod nr 391/39447) dokonano zmian w „Regulaminie funkcjonowania instytucji archiwalnych Ukrainy”: w podrozdziale 4.2.1 punktu 4.2 rozdziału 4 rozdziału VI ww. Regulaminu od tej chwili treść ustępów zostaje dostosowana do obowiązujących norm, a mianowicie zastępuje się wyraz „faszystowskich” słowem „nazistowskich”, słowa „Wielka Wojna Ojczyźniana” we wszystkich przypadkach zastępuje się słowami „druga wojna światowa”, a akapit siedemnasty otrzymuje następujące brzmienie: „przymusowe wysiedlenie ludności cywilnej do pracy przymusowej na terytorium Niemiec lub ich sojuszników, które prowadziły wojnę ze Związkiem SRR [Socjalistycznych Republik Sowieckich – EŁ], lub na terytorium innych okupowanych przez nich państw”.
Czytaj dalej „UKRAINA: zmiany w regulaminie funkcjonowania instytucji archiwalnych”
UKRAINA: Ukraina: Wojna wymusza zmiany przepisów
Państwowa Służba Archiwalna Ukrainy, mając na uwadze stan wojenny i konieczność usprawnienia działalności instytucji archiwalnych, zainicjowała zmiany w „Regulaminie ewidencji i archiwizacji dokumentów w organach państwowych, samorządach, przedsiębiorstwach, instytucjach i organizacjach”, zatwierdzone przez Ministerstwo Sprawiedliwości w dniu 21 kwietnia 2022 r. Zmiany w regulaminie upraszczają mechanizm podejmowania decyzji w zakresie ewidencji i archiwizacji, w szczególności przekazywania dokumentów w przypadku rozwiązania instytucji przez jej likwidację lub reorganizację, co pozwoli archiwistom wszystkich szczebli szybko reagować na wyzwania wojenne, bez naruszania wymagań przepisów.
Źródło:
Державна архівна служба України: Зміни до Правил організації діловодства та архівного зберігання документів
oprac. Edyta Łaborewicz
AP Wrocław O/Legnica
FRANCJA: Droit(s) des archives – portal poświęcony prawu archiwalnemu
W styczniu 2015 r. Międzyministerialny Wydział Archiwów Francji i jego Biuro Dostępu do Archiwów i Rozpowszechniania Cyfrowego (Le Service interministériel des Archives de France et son Bureau de l’accès aux archives et de la diffusion numérique) uruchomiło portal archiwalny o nazwie „Prawo/prawa archiwalne” (Droit(s) des archives). Portal, jak piszą jego animatorzy, jest propozycją spojrzenia na otoczenie prawne, w którym funkcjonują archiwa, w szczególności ich zainteresowania nakierowane są na dostęp do archiwów publicznych we Francji.
Portal ukierunkowuje się na omawianie problematyki dostępu do archiwów publicznych, wyzwań prawnych związanych z wartościowaniem archiwaliów publicznych oraz praw pokrewnych, czyli powiązanych z eksploatacją i dostępem do archiwów jak np.: prawa do własności intelektualnej, prawo do ochrony wizerunku itp. Portal, w prawdzie adresowany jest do wszystkich, ale punkt ciężkości przesunięty jest w stronę użytkownika zawodowego, stad przyjęta formuła publikacji rozpraw.
Poruszane na portalu zagadnienia, jakkolwiek tyczą francuskiej rzeczywistości archiwalnej, to obejmują zagadnienia o charakterze uniwersalnym takie jak: rozpowszechnianie dokumentów publicznych w Internecie; dobór terminów upubliczniania dokumentów ze względu na ich typ, i formę; ochrona danych o charakterze osobowych czy jeden z ostatnich poważnych tekstów na temat RODO w archiwach publicznych, czy obowiązująca we Francji zasada, że jeśli w sprawie wniosku obywatela urząd milczy przez dwa miesiące to znaczy, że wniosek jest pozytywnie przyjęty.
Czytaj dalej „FRANCJA: Droit(s) des archives – portal poświęcony prawu archiwalnemu”
NIEMCY: Turyngia – nowe prawo archiwalne – łatwiejszy dostęp do zasobu archiwów publicznych
Pod koniec czerwca 2018 Turyński Landtag uchwalił nowe prawo archiwalne (Thüringer Gesetz über die Sicherung und Nutzung von Archivgut) obowiązujące na terenie kraju związkowego. Przypomnijmy że Turyngia jako kraj związkowy została utworzona dopiero w 1990. Należy do tak zwanych nowych krajów związkowych, jak określa się kraje na terenach dawnej NRD. Oznacza to że przed 1990 rokiem na tym terenie obowiązywały zupełnie inne zasady prawne. Ustawa landu Turyngia dostosowuje terminologię do następujących również w prawie federalnym zmian w podejściu do zasobu archiwalnego i archiwów. Chodzi tu zwłaszcza o ustawę o ochronie dóbr kultury narodowej (Kulturgutschutzgesetz: KGSG), która została uchwalona 6 sierpnia 2016 roku Nowelizacja prawa przyniosła w odniesieniu do archiwów znaczące zmiany. Dotychczasowy podział na dobra kultury i zasób archiwalny został zlikwidowany, a pod pojęciem” dóbr kultury”, ustawa rozumie szeroki jej zakres pojęciowy, włączając w to również zasób archiwalny. Wszystkie materiały archiwalne w państwowych (federalnych), komunalnych archiwach oraz w archiwach sektora publicznego, podlegają KGSG, jako narodowe dobra kultury. Co więcej, dotyczy to również wszelkich instytucji z udziałem publicznym powyżej 50 %. Zmiany turyńskiego prawą archiwalnego dotyczą również ułatwień w dostępie do tzw. publicznego zasobu archiwalnego (Öffentliches Archivgut) Dotychczas obywatele musieli przedstawić „uzasadniony interes” przy korzystaniu z zasobu archiwalnego. W nowelizacji ustawy przepis ten został obecnie zastąpiony „prawem przysługującym każdemu” – prawo to wywodzi się z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Łatwiejszy dostęp nie oznacza oczywiście niczym nieograniczonego dostępu – w dalszym ciągu obowiązują ograniczenia prawne wynikające z ochrony danych osobowych i osobistych oraz terminy ustawowej ochrony – Schutzfristen. Turyńskie władze związkowe zmieniając prawo archiwalne biorą pod uwagę ogólną tendencję szerszego i łatwiejszego dostępu do archiwów.
17 stycznia 2017 roku Bundestag uchwalił nowelizację ustawy archiwalnej dla Archiwum Federalnego „Gesetz zur Neuregelung des Bundesarchivrechts“ .
Niemcy: Ustawa o ochronie dóbr kultury narodowej – nowe spojrzenie na archiwa instytucji prywatnych
Szeroko dyskutowana przez opinię publiczną, ustawa o ochronie dóbr kultury narodowej (Kulturgutschutzgesetz dalej: KGSG) została uchwalona 6 sierpnia 2016 roku. Komisarz Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów wydał szczegółowy przewodnik po nowym prawie, dostępny na stronach rządu federalnego. Nowelizacja prawa przyniosła w odniesieniu do archiwów znaczące zmiany. Dotychczasowy podział na dobra kultury i zasób archiwalny został zlikwidowany, a pod pojęciem” dóbr kultury”, ustawa rozumie szeroki jej zakres pojęciowy, włączając w to również zasób archiwalny. Wszystkie materiały archiwalne w państwowych (federalnych), komunalnych archiwach oraz w archiwach sektora publicznego, podlegają KGSG, jako narodowe dobra kultury. Co więcej, dotyczy to również wszelkich instytucji z udziałem publicznym powyżej 50 %.
NIEMCY: Nowelizacja federalnego prawa archiwalnego na miarę XXI wieku
Historia prawa archiwalnego w Niemczech nie jest długa. Niemiecka ustawa archiwalna dla została uchwalona w 1988 roku jako prawo o zabezpieczeniu i dostępie do federalnego zasobu archiwalnego Gesetz über die Sicherung und Nutzung von Archivgut des Bundes Prawo to składa się z zaledwie 13 rozbudowanych paragrafów, które dokładnie określają status, przeznaczenie, zadania archiwum państwowego. Archiwum federalne posiada swoje siedziby (Dienstort) w ośmiu placówkach na terenie Niemiec (min. dwie centrale w Berlinie, poza tym siedziby we Freiburgu, Koblencji i in.).. Trzeba jednak pamiętać że, w Niemczech archiwa i ich organizacja, klasyfikacja oraz afiliacja wpisują się w trójstopniowy podział administracyjny państwa: federacja – kraj związkowy – gmina (Bund – Land–- Kommune). Na tych poziomach powstały również regulacje, dające podstawy prawne dla funkcjonowania i rozwoju archiwów. Każdy z 16 landów wypracował swoje regulacje prawne – jako pierwsza była Badenia-Wirtembergia,, która już w 1987 roku uchwaliła ustawą archiwalną (Archivgesetz des Landes Baden Württemberg). W ten sposób rozpoczął proces regulacji zasad działalności archiwów landowych. W ramach landowych ustaw archiwalnych znajdują się regulacje odnoszące się także do funkcjonowania archiwów szczebla komunalnego, tzn. archiwów miejskich, okręgowych, gminnych itp.
17 stycznia 2017 roku Bundestag uchwalił nowelizację ustawy archiwalnej dla Archiwum Federalnego „Gesetz zur Neuregelung des Bundesarchivrechts“ .
Czytaj dalej „NIEMCY: Nowelizacja federalnego prawa archiwalnego na miarę XXI wieku”
Szwajcaria: Podróże archiwalne -Archiwum Kantonu Lucerna
Stolica kantonu Lucerna położona jest pięknie nad Jeziorem Czterech Kantonów. Nieopodal nadbrzeża rzeki Reuss wpadającej do jeziora ma swoją siedzibę Staatsarchiv Kanton Lucern (dalej: StALu) przy Schützenstrasse 9. Sama Lucena miasto, liczy niewiele ponad 60 tysięcy mieszkańców, cały kanton ponad 300 tys. – w warunkach polskich miasto średniej wielkości. Archiwum kantonalne zaś można porównywać z naszymi (polskimi) największymi archiwami. Jego zasoby sięgają 12 wieku, a ich wielkość wynosi ok. 16 800 mb. W warunkach szwajcarskich jest to średniej wielkości archiwum kantonalne –większe archiwum tej samej rangi np. Archiwum Kantonu Zurych posiada zasób dwukrotnie większy – ponad 32 km akt. Na zasób składają się zespoły proweniencji państwowej, ale także zespoły i zbiory spoza tego sektora, które wcale nie stanowią zbioru marginalnego – zespoły archiwalne instytucji kościelnych, gospodarczych, kulturalnych, zlikwidowanych klasztorów, stowarzyszeń i instytucji społecznych. Osobny dział stanowią prywatne archiwa, w których archiwa stowarzyszeń katolickich są punktem centralnym, jak również różne kolekcje. Struktura zasobu tego archiwum obejmuje główne grupy ustrojowo- rzeczowe, a mianowicie: zespoły instytucji państwa (Staatliche Bästende) – historyczne, tworzone według zasady pertynencji i współczesne, tworzone według zasady proweniencji; zespoły miasta Lucerny – głównie zespoły historyczne, częściowo przekazane na zasadzie depozytu z Archiwum Miasta Lucerny; archiwa klasztorne; prywatne i zbiory.
Czytaj dalej „Szwajcaria: Podróże archiwalne -Archiwum Kantonu Lucerna”
CZECHY. Wystawa w Czeskich Budziejowicach i uczczenie 60-lecia dekretu o archiwach
Niemal przez cały czerwiec w salach wystawienniczych Powiatowego Archiwum Państwowego w Czeskich Budziejowicach (Státní okresní archiv České Budějovice) czynna była bardzo interesująca wystawa pt. „Rarity, kuriozity, pozoruhodnosti z jihočeských archivů” (Osobliwości, kurioza oraz godne uwagi zbiory z południowoczeskich archiwów). W zaproszeniu do wystawy jej organizatorzy napisali m.in.: „W każdym archiwum przechowywanych jest ogromna ilości dokumentów: tekstowych, obrazowych lub innych, które – każdy na swój sposób – stanowią świadectwo czasów, w jakich powstał, o osobach, które je sporządziły, lub w których ukazane są wydarzenia o jakich traktują. W archiwach południowoczeskich, stanowiąc część narodowego zasobu archiwalnego, zajmują one łącznie prawie 51 km bieżących”.
Czytaj dalej „CZECHY. Wystawa w Czeskich Budziejowicach i uczczenie 60-lecia dekretu o archiwach”
CZECHY: Sąd Najwyższy chce ograniczyć dostęp do akt komunistycznych organów bezpieczeństwa
Sąd Najwyższy opowiada się za zmianami w ustawie o archiwach. Zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie nieważności punktu, który pozwala naukowcom na uzyskanie informacji o materiałach archiwalnych sądów, prokuratur i komunistycznych służb bezpieczeństwa. Historycy odbierają to jako próbę zamknięcia im ust.
Według Sądu Najwyższego spornym jest punkt 11 paragrafu 37 ustawy o archiwach. Daje on badaczom swobodny dostęp do danych znajdujących się w aktach komunistycznych powszechnych oraz wojskowych sądów i prokuratury, służb bezpieczeństwa, jak również archiwaliów powstałych w skutek działalności niemieckiej administracji okupacyjnej lat 1938-1945. Jeżeli punkt jedenasty ustawy zniknie, naukowcy będą musieli prosić o pozwolenie wszystkie żyjące osoby, do których odnoszą się dokumenty.
„My w Post Bellum staniemy się ślepi. Dziennikarze i dokumentaliści zajmujący się losami każdego przed 1989 r., szczególnie, jeśli będzie to dotykać czegokolwiek choćby tylko trochę niewygodnego, żadnej zgody nie dostaną”, skomentował całą sytuację Mikuláš Kroupa dyrektor Post Bellum – powstałej w 2001 r. organizacji czeskich dziennikarzy i historyków, zajmujących się zbieraniem i opracowywaniem relacji świadków ważnych wydarzeń z XX w.
Czytaj dalej „CZECHY: Sąd Najwyższy chce ograniczyć dostęp do akt komunistycznych organów bezpieczeństwa”