Imię jednej z greckich muz, najbliższej historykom i archiwistom, nadano nagrodzie przyznawanej za publikacje w różnych kategoriach (od 1995 roku), w uznaniu ich wybitnego wkładu w badania historyczne. W 2025 roku Nagroda KLIO została przyznana w pięciu kategoriach: autorskiej – za indywidualny wkład autora w popularyzację historii; monografia naukowa – za merytoryczny wkład w poznawanie historii; wydawniczej – dla wydawnictwa za jakość i formę publikacji; edycja źródłowa – dla autorów edycji tekstów źródłowych i regionalia/varsaviana – za wkład w poznanie i popularyzację dziejów lokalnych, w tym historii Warszawy. Kategoria „edycja źródłowa” pojawiła się w tym roku po raz pierwszy, przyznano w niej trzy nagrody i jedno wyróżnienie. Miło nam poinformować, że nagrodę I stopnia otrzymała książka „Katalog pieczęci Jagiellonów”, Toruń 2024. Pieczęcie jako źródło historyczne zostały tak wyśmienicie opracowane 🙂
Miesiąc: listopad 2025
CZECHY. „Balony wolności” nad Czechosłowacją
Archiwum Sił Bezpieczeństwa w Pradze (Archiv bezpečnostních složek Praha) – odpowiednik polskiego Instytutu Pamięci Narodowej, od kilku miesięcy publikuje dokumenty dotyczące ciekawych wydarzeń lub zjawisk społecznych, charakterystycznych dla czasów komunistycznych. Tym razem zaprezentowano ulotki przerzucane w latach 50. XX w. balonami z Niemiec do Czechosłowacji.
Organizatorem akcji przerzucania drogą powietrzną druków było, nadające z Monachium, Radio Wolna Europa. W latach 1951–1956, za pomocą plastikowych balonów, zwanych „balonami wolności” wypełnionych helem, o wymiarach ok. 1 m x 1 m, przetransportowano z Bawarii do Czechosłowacji, Polski i na Węgry setki tysięcy ulotek. Był to unikalny sposób przerzucania nieocenzurowanych materiałów drukowanych przez zamknięte granice. W ten sposób „wolny świat” utrzymywał kontakt z krajami za Żelazną Kurtyną. W ramach tej „krucjaty balonowej” w 1954 r. do Polski wysyłano np. tekst pamiętników Józefa Światły, zbiegłego na Zachód funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, który opisywał okrutne metody rozprawiania się z opozycją.
FRANCJA: Fałszerstwa i fałszerze. Wystawa w Muzeum Archiwów Narodowych w Paryżu
Od 15 października 2025 r do 2 lutego 2026 r. w Muzeum Archiwów Narodowych w Paryżu (Hotel de Soubise – 60, rue des Francs-Bourgeois – 75003 Paris) jest czynna wystawa „Fałszerstwa i fałszerze. Od średniowiecza do naszych czasów” (Faux et faussaires – Du Moyen Âge à nos jours). Problem fałszerstwa jest stary jak cywilizacja ludzka, ale jak zauważają organizatorzy: „Kopie, repliki i imitacje nie są godne potępienia, pod warunkiem, że nie pretendują, do bycia autentycznymi. Z drugiej strony, fałszerstwa, które przedstawiają się jako autentyczne, są niebezpieczne. To właśnie zamiar oszukania czyni fałszerstwo”. (Copies, répliques et imitations ne sont pas condamnables à condition qu’elles ne prétendent pas être authentiques. En revanche les faux qui se présentent comme authentiques sont bel et bien dangereux. C’est l’intention de tromper qui fait le faux !).
Czytaj dalej „FRANCJA: Fałszerstwa i fałszerze. Wystawa w Muzeum Archiwów Narodowych w Paryżu”
WĘGRY: Wystawa poświęcona portom nad Dunajem
W poniedziałek 24 listopada 2025 r. w Budapeszcie odbędzie się uroczyste otwarcie wystawy zatytułowanej „Porty nad Dunajem: historia – architektura – ludzie” („A Duna kikötői: történelem – építészet – emberek”), w sali Kós Károly w siedzibie Węgierskiego Stowarzyszenia Architektów.
Podczas wydarzenia powitanie wygłoszą Csaba Szabó, dyrektor generalny Węgierskiego Archiwum Narodowego (Magyar Nemzeti Levéltár – MNL), oraz Reinhard Johler, dyrektor Instytutu Historii i Krajoznawstwa Szwabów Dunajskich (Institut für donauschwäbische Geschichte und Landeskunde) w Tybindze. Wystawę zaprezentuje kurator Máté Tamáska, główny archiwista MNL, a współkuratorami będą Daniela Simon (Niemcy) i Žolt Lazar (Serbia).
CZECHY: Przegląd filmów Wojciecha Jerzego Hasa w Filmotece Narodowej
Przy czeskiej Filmotece Narodowej (Národní filmový archiv) od wielu lat funkcjonuje specjalne kino „Ponrepo”, w którym prezentowane są, jak głosi jego slogan reklamowy, „filmy, których nie zobaczysz nigdzie indziej” (filmy, které jinde neuvidíte). Są to najważniejsze dzieła i rarytasy kina światowego, klasyka i współczesność, pokazywane bezpośrednio z taśmy filmowej, a nie z projektora cyfrowego.
W najbliższych dniach kino „Ponrepo” zaprezentuje swoim widzom specjalny cykl filmów jednego z największych polskich reżyserów Wojciecha Jerzego Hasa (1925-2000). Program cyklu Wojciecha Jerzego Hasa został przygotowany z okazji 100 rocznicy jego urodzin, we współpracy w Instytutem Polskim w Pradze. Czescy organizatorzy przytaczają słowa reżysera, iż „każdy film jest jak sen (…) W filmowym śnie często wplata się dziwny węzeł czasu. Przeszłość splata się z teraźniejszością, dawne wydarzenia wysuwają się na pierwszy plan obecnej rzeczywistości.
Czytaj dalej „CZECHY: Przegląd filmów Wojciecha Jerzego Hasa w Filmotece Narodowej”
UKRAINA: Wystawa „125 lat od założenia Lwowskiego Narodowego Akademickiego Teatru Opery i Baletu im. Salomei Kruszelnickiej”
W 2025 r. mija 125 lat od uroczystego otwarcia Teatru we Lwowie – Opery Lwowskiej (4 października 1900 r., z udziałem gości honorowych, m.in. Henryka Sienkiewicza, Ignacego Paderewskiego i Henryka Siemiradzkiego).
FRANCJA: Przewodnik do badania wspólnych źródeł historycznych Francji i Wietnamu (1862-1954)
W latach 1862-1954 Francja administrowała terytoriami obejmującymi współczesny Wietnam, Laos i Kambodżę określanych wspólnym terminem Indochiny. Francuska administracja w czasie ponad siedemdziesięciu lat obecności w tym obszarze Azji wytworzyła obszerną dokumentację przechowywaną obecnie w archiwach Francji (głównie w archiwum zamorskim, ale i innych) oraz w archiwach Wietnamu. Zaproponowana publikacja obejmuje źródła archiwalne z zasobów w Narodowego Archiwum Zamorskiego Francji (Archives nationales d’outre-mer) i Narodowego Archiwum Wietnamu (Archives nationales du Vietnam). Okres administrowania przez Francję Indochinami został podzielony na dwa okresy: tzw okres protektoratu francuskiego w Indochinach (1862-1945) oraz zarządzania przez Wysoką Komisję do spraw Indochin (1945-1954).
CZECHY: Konferencja o ochronie granicy państwowej (1945-1955)
Muzeum Techniki w Brnie (Technické muzeum v Brně), Uniwersytet Obrony w Brnie (Univerzita obrany v Brně) oraz Archiwum Służb Bezpieczeństwa (Archiv bezpečnostnich složek) organizują w dniu 17 listopada 2025 r. konferencję naukową na temat „Ochrona granicy państwowej 1945-1955”, która odbędzie się w sali konferencyjnej Muzeum Techniki w Brnie (Technické muzeum v Brně), Purkyňova 105, Brno-Královo Pole.
Prezentowane na konferencji referaty skupią się na latach 1945–1955, gdy na pograniczu Czechosłowacji doszło do kilku przełomowych wydarzeń. Po zwycięstwie aliantów nad Niemcami w 1945 roku na terenach pogranicznych, wcielonych w 1938 roku do III Rzeszy, utworzono czechosłowacką administrację i organizację policyjną odrodzonego państwa. Nastąpiły tu również zmiany gospodarcze i społeczne, przede wszystkim wysiedlenie całej ludności niemieckojęzycznej. Doszło również do tropienia Niemców odpowiedzialnych za zbrodnie popełnione w czasie wojny. Wraz ze wzrostem wpływów partii komunistycznej i późniejszym przejęciem przez nią władzy w lutym 1948 roku, podjęto wysiłki zmierzające do zabezpieczenia granicy państwowej, i to zarówno przed państwami sąsiednimi, jak i przed własnymi obywatelami Czechosłowacji, którzy nie chcieli zaakceptować komunizmu i wybrali drogę na Zachód. Rok 1955 był kolejnym, który w sposób znaczący wpłynął na ochronę granicy, zwłaszcza zaś z Republiką Federalną Niemiec i Austrią. W maju 1955 roku podpisano Austriacki Traktat Państwowy, na mocy którego wojska aliantów II wojny światowej opuściły Austrię. Pozostali w Austrii obywatele Czechosłowacji i innych państw bloku socjalistycznego, którym udało się dotąd przekroczyć „Żelazną Kurtynę”, nie były już tu narażone na deportację przez Armię Radziecką. Także wcześniejsza zgoda mocarstw zachodnich na utworzenie armii zachodnioniemieckiej i przystąpienie Republiki Federalnej Niemiec do NATO wymusiła na władzach państwowych konkretne działania. Jednym z nich stała się współpraca Straży Granicznej z jednostkami Armii Czechosłowackiej.
Czytaj dalej „CZECHY: Konferencja o ochronie granicy państwowej (1945-1955)”
UKRAINA: Wystawa internetowa o Ignacym Janie Paderewskim
Na stronie internetowej Archiwum Państwowego Obwodu Żytomierskiego – wystawa cyfrowych kopii archiwaliów z okazji 165. rocznicy urodzin Ignacego Jana Paderewskiego, jednego – obok Józefa Piłsudskiego, Ignacego Daszyńskiego, Romana Dmowskiego, Wojciecha Korfantego i Wincentego Witosa – z Ojców Niepodległości Polski, urodzonego w 1860 r. we wsi Kuryłówka na Podolu (obecnie obwód winnicki na Ukrainie). Zespół archiwalny „Wołyńskie zgromadzenie deputowanych szlacheckich w Żytomierzu, gubernia wołyńska” (Волинські дворянські депутатські збори м. Житомир, Волинської губернії, 1800-1920 – zespół nr 146), w którym znajdują się m.in. akta sprawy wywodu szlacheckiego pochodzenia rodu Paderewskich, przechowywany jest obecnie w żytomierskim Archiwum Państwowym. Jest to niezwykle ważne źródło do badania biografii światowej sławy pianisty, kompozytora, działacza społecznego, polityka i mecenasa kultury, jakim był Ignacy Paderewski.
Czytaj dalej „UKRAINA: Wystawa internetowa o Ignacym Janie Paderewskim”
MRA: Podręcznik zarządzania kryzysowego dla archiwów
Opracowany i opublikowany w październiku 2024 r. w języku angielskim przez Międzynarodowa Radę archiwów podręcznik „Zarządzanie kryzysowe: Podręcznik dla ochrony archiwów” (Emergency Management and Disaster Preparedness: A Manual for Protecting Archives) autorstwa Margaret Crockett i Emilie Gagnet Leumas doczekał się w październiku 2025 r. tłumaczenia na język francuski. Tekst francuski powstały w ramach zobowiązania MRA do rozszerzania dostępu do wiedzy i narzędzi służących ochronie archiwów na całym świecie. Autorami podręcznika są amerykańskie archiwistki Margaret Crockett i dr Emilie Gagnet Leumas, które postawiły sobie za cel przygotowanie podręcznika tak, aby zagadnienia bezpieczeństwa archiwaliów i zarządzenia kryzysowego archiwami obejmował kompleksowo.
Czytaj dalej „MRA: Podręcznik zarządzania kryzysowego dla archiwów”