POLSKA: „Mappa szczegulna….” na 500-lecie

Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu w oryginalny sposób uczciło 500-lecie powstania województwa podlaskiego. Z tej okazji wydało najstarszą mapę województwa, Jest to „Mappa szczegulna woiewodztwa podlaskiego zrządzona z innych wielu mapp miescowych tak dawniey jak y swiezo odrysowanych….”, opracowana w 1795 roku jako jedna z serii map poszczególnych województw. Serię tę należy uznać za znaczące osiągnięcie nowożytnej kartografii, powstałe na zamówienie Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jej autor, Herman Karol de Perthées, był geografem królewskim, zięciem Canaletta. Podlaskiej mapy nie zdążył już powielić – jego plany, zrealizowane w odniesieniu do innych województw, pokrzyżował trzeci rozbiór. Oryginał tej mapy przechowywany jest w Zbiorze kartograficznym AGAD. Warto zwrócić uwagę, że województwo podlaskie jest jedynym, dla którego zachowała się zarówno taka mapa, jak i szkice miast oraz opisy parafii, będące podstawą odtwarzania sieci osadniczej.

Mappa szczegulna woiewodztwa podlaskiego
Mappa szczegulna woiewodztwa podlaskiego…

Promocja wyjątkowej publikacji źródłowej miała miejsce w czasie konferencji „Podlasie Nadbużańskie” 500-lecie powstania województwa podlaskiego. Referenci pochodzący z Polski, Białorusi i Rosji przedstawili różne aspekty dziejów regionu zwanego Podlasie.

Czytaj dalej „POLSKA: „Mappa szczegulna….” na 500-lecie”

SZWAJCARIA: Archiwa gminne w pejzażu archiwalnym kantonu Zurych

Ustrój archiwalny Szwajcarii jest zasadniczo różny niż w Polsce, co w znacznej mierze wynika z federacyjnego charakteru tego państwa. Według ustawodawstwa archiwalnego kantonu Zurych -”Archivgesetz” §6 z 1995 roku-  „Gemeinde”, czyli gminy/wspólnoty zobowiązane są do prowadzenia własnych archiwów. Należy zaznaczyć że określenie „Gemeinde” nie może być rozumiane w przypadku szwajcarskiego systemu ustrojowego wyłącznie jako gmina w sensie administracyjnym. Odnosi się ono oczywiście do gminy jako wspólnoty politycznej (odpowiednik gminy jako samorządu terytorialnego), ale także  wspólnoty religijnej, szkolnej, stowarzyszeń i innych związków komunalnych i społeczno kulturalnych, zawodowych i innych. Jest to konstrukcja ustrojowa specyficzna dla ustroju szwajcarskiego, nie znajdująca odpowiednika w polskich realiach.  Gmina szwajcarska określana jest przez doktrynę jako związek prawa publicznego wyposażony w osobowość prawną, ludność, terytorium, i dysponujący określanym zakresem uprawnień. W wyniku historycznych przeobrażeń  powstały również różne typy gmin. Kryterium rozróżniającym je stanowi rodzaj wykonywanych zadań. Istnieją zatem gminy polityczne – gmina mieszkańców jako jednostka administracyjna oraz gminy specjalne, do których należą gminy szkolne, religijne, wyborcze, czy też zajmujące się opieką społeczną.

Czytaj dalej „SZWAJCARIA: Archiwa gminne w pejzażu archiwalnym kantonu Zurych”

CZECHY: Kolokwium o nowożytnej kulturze rękopiśmiennej

W dniach 12 i 13 września 2013 r. w siedzibie Muzeum Zachodnich Czech w Pilźnie odbędzie się międzynarodowe kolokwium poświęcone rękopisom z XVII i XVIII wieku pt. „Rukopisná kultura raného novověku” (Kultura rękopisów epoki nowożytnej), którą przygotowują Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Karola w Pradze i wspomniane Muzeum w Pilźnie.

Obie instytucje realizują projekt pt. Przygotowanie i wydanie repertorium rękopisów z XVII i XVIII w. ze zbiorów muzeów Czech. Przygotowywane przez nich interdyscyplinarna konferencja dotyczyć będzie roli nowożytnych rękopisów w czasach im współczesnych. Fenomenowi tych rękopisów długo nie poświęcano większej uwagi. Badania kodykologiczne (rękopisoznawcze) realizowano niemal wyłącznie w odniesieniu do średniowiecza. Młodsze rękopisy z reguły pomijano, jako drugorzędne z punktu widzenia edytorstwa. Jednak, jak pokazują badania europejskie na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat, twórczość rękopiśmienna była aż do XIX w. ważnych i równoprawnych z drukami sposobem publicystyki, a ich wzajemne relacje były o wiele bardziej złożone niż dotąd sądzono.

Czytaj dalej „CZECHY: Kolokwium o nowożytnej kulturze rękopiśmiennej”

AZJA: Pierwsze rękopisy z Nepalu na liście „Pamięć Świata” UNESCO

Rękopis Niśvāsattatvasaṃhitā, który jest przechowywany w Archiwum Narodowym Nepalu w Katmandu, prawdopodobnie jest najstarszym zachowanym rękopisem tantrycznym i jako taki jest ważnym źródłem dla wczesnej historii tantryzmu (za Wikipedią: tantryzm – „w hinduizmie i dżinizmie tradycja duchowego rozwoju oparta na filozofii monistycznej, uznającej, że wszystko, co istnieje, stanowi manifestację jednego bytu”). Tantryzm miał wpływ na wielkie religie azjatyckie, a nawet na islam praktykowany w Indiach. Na świat zachodni tantry wpłynęły poprzez praktykę jogi, która ma swoje korzenie w tantryzmie, jak również poprzez ruchy New Age.

 

Czytaj dalej „AZJA: Pierwsze rękopisy z Nepalu na liście „Pamięć Świata” UNESCO”

ROSJA: Kobieta w kosmosie: 60. rocznica lotu Walentyny Tiereszkowej

Dnia 16 czerwca 2013 r. minęło okrągłe 60 lat od lotu w kosmos pierwszej na świecie kobiety. Walentyna Tiereszkowa (ur. w 1937 r.) na statku „Wostok 6” okrążyła kulę ziemską 48 razy, w czasie lotu trwającego dokładnie 2 doby 22 godziny 50 minut i 8 sekund.
Z tej okazji na stronie archiwów federalnych Rosji udostępniono bardzo ciekawą wystawę internetową poświęconą temu historycznemu wydarzeniu. 154 prezentowane na niej dokumenty, w tym bardzo dużo fotografii (także kolorowych), podzielono na pięć działów: «На Ярославской земле» („Na jarosławskiej ziemi” – czasy młodości Tiereszkowej; fotografie szkolne, zdjęcia z zajęć w Aeroklubie w Jarosławiu ), «Первая женская группа» („Pierwsza grupa kobieca” – oprócz W. Tiereszkowej, do lotu przygotowywane były jeszcze cztery kosmonautki), «Байконур. Старт» („Bajkonur. Start” – fotografie ze startu z kosmodromu Bajkonur w Kazachstanie), «Полет. Посадка» („Lot. Lądowanie” – m.in. zdjęcia Ziemi wykonane z orbity przez Tiereszkową) «Встреча» („Spotkanie” – czyli życie po locie w kosmos…).
Na wystawie jest wiele dokumentów dotąd nie publikowanych, w tym z lat 1959-1981, które zostały odtajnione dopiero w 2013 r.

Więcej: Триумф 1963 года: «Чайка» в космосе

oprac. Edyta Łaborewicz
AP Legnica

CZECHY: XV Konferencja Czeskich Archiwistów (3-5 czerwca 2013 r.)

W dniach 3-5 czerwca 2013 r. w czeskiej Ostrawie (Ostrava) na śląsko-morawskim pograniczu, odbyły się obrady XV Konferencja Czeskich Archiwistów, czyli zjazdu gromadzącego pracowników różnych archiwów Republiki Czeskiej, jakie organizowane są, co dwa lata, u naszych południowych sąsiadów. Hasło obrad brzmiało: „Przemysł – miasto – archiwum. Archiwa a dokumentacja dziedzictwa przemysłowego” („Průmysl – město – archiv. Archivy a dokumentace průmyslového dědictví”).

 

Vitkovice GongKonferencję zorganizowały: Wydział Archiwów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Czech, Stowarzyszenie Archiwistów Czeskich oraz Czeskie Towarzystwo Informacyjne przy Archiwum Narodowym w Pradze. Bezpośrednimi gospodarzami imprezy były dwa ostrowskie archiwa, obchodzące w 2013 r. swoje jubileusze, a mianowicie: Archiwum Miasta Ostrawy (90-lecie) i Archiwum Przedsiębiorstwa „Vítkovice” S.A. w Ostrawie (60-lecie). Podobnie jak temat dostosowany do przemysłowego charakteru Ostrawy, również nieprzypadkowe było miejsce obrad – centrum kulturalne „Gong”, umieszczone w dawnym zbiorniku na gaz, byłej koksowni i huty żelaza Dolní Vítkovice.W obradach wzięło udział nieco ponad 200 archiwistów. Niestety, niektórzy nie dojechali, gdyż uniemożliwiła im to powódź, jaka w tych dniach dotknęła część zachodnią i północną kraju. Z tych powodów nie dotarło do Ostrawy część delegacji zagranicznych, m.in. z Austrii i Węgier. Przybyli zaś goście z Niemiec, Słowacji oraz z Polski. Nasz kraj reprezentowali Adam Banicki i Ivo Łaborewicz, jako delegaci Stowarzyszenia Archiwistów Polskich oraz Maciej Jasiński reprezentujący Polskie Towarzystwo Archiwalne. Dwa pierwsi wygłosili podczas obrad referaty, które zostały bardzo przychylnie przyjęte przez zgromadzonych.
Konferencję na wniosek dr Lenki Matušíkovej z Archiwum Narodowego w Pradze, poświęcono pamięci zmarłego 12 maja 2012 r. dr Vasclava Babički – dyrektora Zarządu Archiwów czeskich.

Czytaj dalej „CZECHY: XV Konferencja Czeskich Archiwistów (3-5 czerwca 2013 r.)”

SZWAJCARIA: Osobliwości archiwum w Lucernie

Każdy kto zawita w progi Archiwum Państwowego w Lucernie (Staatsarchiv Luzern) zauważy tajemnicze znaki wtopione w posadzkę tej szacownej instytucji. Trochę przypominają one piktogramy starożytnych cywilizacji, trochę dziecinne bazgroły, trochę znaki używane w zabawie w podchody. Nie jest to  oczywiście przypadek, lecz przemyślana koncepcja szwajcarskiego artysty Aldo Walkera, który projektując elementy wnętrza archiwum wykorzystał motywy zaczerpnięte z przechowywanej w archiwum  wyjątkowej, i równie frapującej dokumentacji.
Te tajemnicze znaki to tzw. Gaunerzinken, czyli tajne symbole wywodzące się z czasów średniowiecza, którymi posługiwali się ludzie pozostający poza marginesem społecznym- wędrowcy, żebracy, drobni przestępcy- aby przekazywać sobie w sposób niewerbalny informacje zrozumiałe tylko w swoim kręgu,  a dotyczące możliwości pozyskania schronienia ale także zasobności potencjalnych ofiar, rodzaju zabezpieczeń, grożących niebezpieczeństw i tym podobnych. W szczególny sposób posługiwanie się tymi znakami przypisuje się grupie etnicznej jeniszów, którzy często określani są jako germańscy Cyganie, ludności prowadzącej wędrowny, nieustabilizowany tryb życia, przez długie lata postrzeganej jako element zagrażający bezpieczeństwu ustabilizowanego, zamożnego społeczeństwa szwajcarskiego. Jak się okazuje język kodów  w epoce informatycznej nie odszedł całkiem  do lamusa jako ciekawostka historyczna wyciągnięta z zakamarków archiwum. Spore poruszenie wywołało pojawienie się kilka lat temu na domowych skrzynkach pocztowych właśnie takich znaków które informowały, że warto lub nie warto obrabować to domostwo, lub że mieszkanie posiada zabezpieczenia. Do akcji ostrzegawczej i jednocześnie uświadamiającej czym są te tajemnicze znaki włączyła się policja zbierając informacje o takich miejscach. Zareagowały na to także towarzystwa ubezpieczeniowe, które zaniepokoiła perspektywa wypłaty odszkodowań z tytułu kradzieży.

Czytaj dalej „SZWAJCARIA: Osobliwości archiwum w Lucernie”

SŁOWACJA: XVII Dni Archiwalne na Słowacji

W dniach 21-23 maja 2013 r. w gmachu Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie, odbyły się XVII Dni Archiwalne Republiki Słowacji. Głównymi organizatorami tego wydarzenia był rektor Uniwersytetu (w tym roku mija 50-ta rocznica jego utworzenia) we współpracy ze Stowarzyszeniem Archiwistów Słowackich i Wydziału Administracji Publicznej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Tematem tegorocznego spotkania były: „Nauka, kultura i sport w dokumentach archiwalnych”. W konferencji wzięła udział rzesza archiwistów krajowych ze Słowacji (państwowych i zakładowych), a także zagraniczni fachowcy z archiwów Austrii, Czechy, Polski, Słowenii i Węgier. Po raz drugi zaproszono również Sekretarz Generalny Międzynarodowej Rady Archiwów (MRA) przy UNESCO David Leitch, który obok okolicznościowego przemówienia na rozpoczęcie obrad, informował zebranych również o bieżących wydarzeniach w MRA. Gości powitał i konferencję otworzył rektor Uniwersytetu w Bratysławie prof. Dr. Karol Mičieta, PhD. Po wystąpieniu programowym przewodniczącego słowackich archiwistów, głos zabierali również: przedstawiciel Departamentu Archiwów przy MSW, wicemarszałek regionu Bratysława, a także przedstawiciele archiwów węgierskich w imieniu gości zagranicznych.

 

Czytaj dalej „SŁOWACJA: XVII Dni Archiwalne na Słowacji”

Szwedzkie Archiwum Lenne w Stralsundzie w zasobie Archiwum Państwowego w Szczecinie

Szwedzkie Archiwum Lenne w Stralsundzie w zasobie Archiwum Państwowego w Szczecinie

I. Prawo lenne i kancelaria lenna na Pomorzu

Prawo lenne to część prawa prywatnego rzeczowego, narodziło się we wczesnym średniowieczu (VIII-X wiek) w cesarstwie karolińskim w wyniku wprowadzenia systemu nadań i beneficjów przez monarchów w zamian za określone obowiązki, głównie służbę wojskową konno. Było to prawo zwyczajowe i normowało stosunki między seniorem a wasalem. Wraz z rozbiciem monarchii Karolingów w prawie lennym wystąpiły regionalne zróżnicowania. Ostatecznie wykształciły się dwa systemy longobardzki (Longobardische) i frankoński (Fränkische). Podstawową różnicą była zasada dziedziczenia lenna, w prawie longobardzkim (Longobardisches Recht) – według zasad prawa powszechnego, czyli równego podziału między synów, a frankońskim – primogenitury i niepodzielności majątku .
Ten pierwszy narodził się jako prawo pisane w na przełomie XI i XII wieku w północnych Włoszech będących wówczas częścią cesarstwa. Podstawą kodyfikacji były miejscowe zwyczaje lenne, które zebrano w zbiór „Księgi Lenne” (Lehnbuch). Przepisy te pochodziły przede wszystkim z Lombardii i uzupełniono je również o cesarskie ustawy w sprawach lennych oraz wyroki sądowe. Na początku XIII wieku powstała kolejna redakcja longobardzkiego prawa lennego zwana „Vulgatą”. Redakcja ta stała się częścią nowel Corpus iuris civilis (jako dziesiąty zbiór nowel) i wraz z całym prawem rzymskim recypowana w Niemczech. Tu też prawo lenne znalazło się również w Zwierciadle Saskim (Sachsenpiegel 1220–1235) .

Cały artykuł Patrz:  pdf

Paweł Gut

AP Szczecin