Pod koniec czerwca 2018 Turyński Landtag uchwalił nowe prawo archiwalne (Thüringer Gesetz über die Sicherung und Nutzung von Archivgut) obowiązujące na terenie kraju związkowego. Przypomnijmy że Turyngia jako kraj związkowy została utworzona dopiero w 1990. Należy do tak zwanych nowych krajów związkowych, jak określa się kraje na terenach dawnej NRD. Oznacza to że przed 1990 rokiem na tym terenie obowiązywały zupełnie inne zasady prawne. Ustawa landu Turyngia dostosowuje terminologię do następujących również w prawie federalnym zmian w podejściu do zasobu archiwalnego i archiwów. Chodzi tu zwłaszcza o ustawę o ochronie dóbr kultury narodowej (Kulturgutschutzgesetz: KGSG), która została uchwalona 6 sierpnia 2016 roku Nowelizacja prawa przyniosła w odniesieniu do archiwów znaczące zmiany. Dotychczasowy podział na dobra kultury i zasób archiwalny został zlikwidowany, a pod pojęciem” dóbr kultury”, ustawa rozumie szeroki jej zakres pojęciowy, włączając w to również zasób archiwalny. Wszystkie materiały archiwalne w państwowych (federalnych), komunalnych archiwach oraz w archiwach sektora publicznego, podlegają KGSG, jako narodowe dobra kultury. Co więcej, dotyczy to również wszelkich instytucji z udziałem publicznym powyżej 50 %. Zmiany turyńskiego prawą archiwalnego dotyczą również ułatwień w dostępie do tzw. publicznego zasobu archiwalnego (Öffentliches Archivgut) Dotychczas obywatele musieli przedstawić „uzasadniony interes” przy korzystaniu z zasobu archiwalnego. W nowelizacji ustawy przepis ten został obecnie zastąpiony „prawem przysługującym każdemu” – prawo to wywodzi się z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Łatwiejszy dostęp nie oznacza oczywiście niczym nieograniczonego dostępu – w dalszym ciągu obowiązują ograniczenia prawne wynikające z ochrony danych osobowych i osobistych oraz terminy ustawowej ochrony – Schutzfristen. Turyńskie władze związkowe zmieniając prawo archiwalne biorą pod uwagę ogólną tendencję szerszego i łatwiejszego dostępu do archiwów.
17 stycznia 2017 roku Bundestag uchwalił nowelizację ustawy archiwalnej dla Archiwum Federalnego „Gesetz zur Neuregelung des Bundesarchivrechts“ .
Głównym celem nowelizacji było stworzenie jeszcze bardziej przyjezdnych warunków dostępu dla użytkowników i naukowców oraz dostosowanie prawa archiwalnego do wymagań cyfrowego społeczeństwa informacyjnego. Zgodnie ze zmienionym prawem, wszystkie federalne władze publiczne są zobowiązane do przekazania materiałów archiwalnych po najpóźniej 30 latach do Archiwum Federalnego. Ponadto, skrócony została okres ochronny (Schutzfrist ) dla akt osobowych z 30 do 10 lat po śmierci danej osoby. Jeżeli brak jest informacji o śmierci osoby, dokumenty udostępnia się po 110 latach od urodzenia. W przypadku osób pełniących funkcje publiczne ich akta osobowe będą mogły być udostępnione bez ograniczeń wynikających z okresu ochronnego dla innych akt zawierających dane osobowe. Skrócono również okresy ochronne dla akt z klauzulami niejawności – z 60 do 30 lat.
Podobnie zostało to uregulowane w ustawie turyńskiej. Ustawa ta jednak, w odróżnieniu do prawa obowiązującego dla Bundesarchiv, pozostawiła 60 letni okres ochronny dla dokumentacji tajnej, a w przypadku dokumentacji osobowej okres ten wynosi 30 lat po śmierci lub 130 od daty urodzenia W przypadku braku obu tych informacji, dokumentację osobową z klauzulami niejawności można udostępnić dopiero po 90 po zamknięciu sprawy.
Różnorodność rozwiązań prawnych w dziedzinie prawa archiwalnego w Niemczech, wynika głównie z faktu, że archiwa i ich organizacja, klasyfikacja oraz afiliacja wpisują się w trójstopniowy podział administracyjny państwa: federacja – kraj związkowy – gmina (Bund – Land–- Kommune). Na tych poziomach powstały również regulacje, dające podstawy prawne dla funkcjonowania i rozwoju archiwów. Każdy z 16 landów wypracował swoje regulacje prawne – jako pierwsza była Badenia-Wirtembergia,, która już w 1987 roku uchwaliła ustawą archiwalną (Archivgesetz des Landes Baden Württemberg). W ten sposób rozpoczął proces regulacji zasad działalności archiwów landowych. W ramach landowych ustaw archiwalnych znajdują się regulacje odnoszące się także do funkcjonowania archiwów szczebla komunalnego, tzn. archiwów miejskich, okręgowych, gminnych czy archiwów uczelni itp.
Źródło: Gesetz- und Verordnungsblatt für den Freistaat Thüringen (pdf)
Jolanta Leśniewska
AP Płock O/Kutno