W Republice Czeskiej od wielu lat najważniejsze dla państwa i narodu dokumenty wpisywane są na specjalną listę Archiwalnych Zabytków Kultury (AKP), która aktualizowana jest co roku przez Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Trafiające na tę listę materiały aktowe oceniane są pod względem czasu powstania, treści, formy, jak również znaczenia ich twórcy, bierze się pod uwagę także ich wyjątkowość, oryginalność, a przede wszystkim znaczenie dla historii powszechnej, narodowej lub regionalnej, ale także dziejów nauki, techniki lub kultury. Umieszczenie danego dokumentu na takiej liście jest bardzo istotnym narzędziem ochrony i promocji dziedzictwa archiwalnego. Archiwa będące w posiadaniu takiej dokumentacji prowadzą dla niej odrębną ewidencję.
Dnia 26 maja 2025 r., pod numerem „ACP nr 191”, na listę Archiwalnych Zabytków Kultury wpisany został „Protokół rozwiązania Układu Warszawskiego” z 1 lipca 1991 r.
Protokół o zawiązaniu „Układu o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej”, podpisany przez państwa socjalistyczne zależne od rządów w Moskwie, podpisano w Warszawie dnia 14 maja 1955 r., zaś 26 kwietnia 1985 r. także w Warszawie podpisano Protokół o przedłużeniu jego obowiązywania. Dokumenty te, wraz z wzmiankowanym protokołem o rozwiązaniu Układu z 1991 r. należą do najważniejszych dokumentów w historii Czech i świata. Rozwiązanie Układu Warszawskiego oznaczało definitywne wyjście państwa czechosłowackiego z byłego bloku wschodniego i jednocześnie potwierdziło likwidację porządku światowego opartego na bloku z okresu zimnej wojny. Protokół o rozwiązaniu Układu Warszawskiego, będący własnością Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, jest jedynym zachowanym oryginałem dokumentu, sporządzonym w sześciu równorzędnych wersjach językowych. Poświadczone kopie dostarczono pozostałym pięciu stronom umowy.
Protokół o rozwiązaniu Układu Warszawskiego został podpisany w Pradze 1 lipca 1991 r., tuż po zakończeniu ostatniego posiedzenia Doradczego Komitetu Politycznego Układu Warszawskiego. Wszedł ona w życie de jure 18 lutego 1993 r., kiedy ostatni dokument ratyfikacyjny został złożony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Republiki Czeskiej. Dokument przechowywany jest w Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w zespole archiwalnym „Zbiór Traktatów Międzynarodowych I” pod sygnaturą L 8746.
Tenże zabytek kultury archiwalnej składa się z:
1) Protokół o rozwiązaniu Rady Najwyższej;
2) Potwierdzenie przekazania uwierzytelnionych kopii Protokołu pozostałym pięciu sygnatariuszom;
3), 4), 5), 6), 7), 8) Dokumenty ratyfikacyjne wszystkich sześciu sygnatariuszy Protokołu;
9) Protokół ze spotkania Doradczego Komitetu Politycznego Układu Warszawskiego z dnia 1.7.1991, informacja Sekretarza Generalnego tegoż gremium o działaniach podjętych w ramach Układu w okresie 7. 6.1990 – 1.7.1991 (tj. w okresie czechosłowackiej prezydencji), teksty przemówień szefów delegacji państw członkowskich na spotkaniu dnia 1 lipca 1991 r., tekst komunikatu końcowego przyjętego 1 lipca 1991 r.;
10) Pieczęć (typariusz) Sekretariatu Układu Warszawskiego (protokół o rozwiązaniu Układu opatrzono tą pieczęcią);
11) Stempel (pieczątka urzędowa) Sekretariatu Sądu Najwyższego, którą również opatrzono wspomniany protokół.
Źródło:
ČAS: Nová archivní kulturní památka
Ministerstvo vnitra: Kulturní památky. AKP č. 191. Protokol o rozpuštění Varšavské smlouvy ze dne 1. 7. 1991.
oprac. Ivo Łaborewicz
AP Wrocław O. Jelenia Góra