Jak powszechnie wiadomo historia skrywa wiele tajemnic, a opisujące je dokumenty odkrywane są często po wielu latach. Takimi dokumentami miała być zawartość tajemniczej koperty, którą 19 września 2005 r. do Archiwum Narodowego w Pradze przekazał Antonín Sum (zmarł w 2006 r.), jeden z osobistych sekretarzy Jana Masaryka (1886–1948) ministra spraw zagranicznych Czechosłowacji (1940–1948), a jednocześnie syn Tomáša Garrigue Masaryka (1850–1937), współtwórcy niepodległości tego kraju i jego pierwszego prezydenta (1920–1935). Koperta była zapieczętowana, a darczyńca zastrzegł, że można ją będzie otworzyć dopiero po 20 latach. Miała ona kryć przesłanie prezydenta Tomáša Masaryka, spisane przez jego syna prawdopodobnie 5 września 1937 r., już na łożu śmierci. Sprawa ta poruszyła czeską opinię publiczną, wywołując gorące dyskusje i wiele spekulacji na temat ostatnich słów prezydenta. Sama koperta spoczęła zaś na 20 lat w kasie pancernej praskiego Archiwum Narodowego.
Wreszcie, gdy upłynął zastrzeżony termin, dnia 19 września 2025 r. przedstawiciele trzech instytucji naukowych: Archiwum Narodowego w Pradze, Instytutu Masaryka i Archiwum Akademii Nauk, w obecności Prezydenta Republiki Czeskiej Petra Pavla, otworzyli zapieczętowaną „tajemniczą” kopertę na zamku Lány – jednej z siedzib prezydenta. Jeszcze przed otwarciem koperty Prezydent Petr Pavel wygłosił przemówienie na temat osobowości Tomáša Garrigue Masaryka.
Kopertę otworzyła archiwistka Archiwum Narodowego Šárka Steinová w obecności praprawnuka Tomáša Garrigue Masaryka, Tomáša Kotíka. Następnie odbyła się krótka ekspertyza zawartości, przeprowadzona w imieniu Instytutu Masaryka i Archiwum Akademii Nauk przez Dagmar Hájkovą w obecności dyrektora Archiwum Narodowego Milana Vojáčka i Tomáša Kotíka.
Okazało się, że pożółkła ze starości koperta zawierała trzy kartki, z tekstem na pięciu stronach, spisanym odręcznie głównie po angielsku. Ze względu na mającą amerykańskie pochodzenie żonę prezydenta, Charlottě Garrigue Masarykową (1850–1923), w jego rodzinie posługiwano się angielskim na równi z czeskim. Karty zawierają słowa Tomáša Masaryka spisane przez jego syna Jana. Analizując zawartość obecni na miejscu specjaliści uznali ją za autentyczną. Dokument prawdopodobnie jednak nie pochodzi z 1937 r., jak się spodziewano, lecz powstał zapewne latem 1934 r. Sam nie jest datowany. Zawiera kilka luźnych myśli i spostrzeżeń, na przykład odnoszących się do organizacji pogrzebu po śmierci Tomáša Masaryka oraz innych refleksji związanych ze stanem zdrowia, umieraniem i ogólnie schyłkiem jego życia.
Dagmar Hájkova odczytała głośno fragmenty zapisków, w tym m.in. takie słowa prezydenta: „Jestem chory, poważnie chory, to już koniec, ale się nie boję. Będziecie dalej pracować. Wiecie jak, ale musicie być ostrożni. Uważajcie. Ale wiecie jak się zachować. I nie muszę wam nic więcej mówić. Jestem niedołężny, wręcz całkowicie niedołężny”. Kolejny ustęp odnosi się do Andreja Hlinki, przywódcy Słowackiej Partii Ludowej, którego Masaryk nazywa głupcem i stwierdza, że popełnił on błąd w stosunku do Węgrów. Dalej wiadomość zawierała również wzmiankę o mniejszości niemieckiej. „Dajcie im to, na co zasługują, ale nie więcej (…) Cała filozofia naszej polityki: Czesi są praktycznymi pracownikami. Niemcy mają trochę uczciwości, ale jeszcze więcej kradną”. Znalazło się też kilka zdań o społeczeństwie i polityce: „Jeśli ludzie są niewykształceni i głupi, niewiele można zrobić. Ludzie lubią być głupi. Ale nie ułatwiajcie im tego. Kłóćcie się i spierajcie z nimi”. Według Dagmar Hájkovej te ostatnie słowa mogą być najważniejszym przesłaniem dokumentu.
Cały tekst ma teraz zostać dokładnie przeanalizowany przez ekspertów, a wyniki ich pracy będą zaprezentowane na seminarium naukowym 15 października 2025 r.
Czeskie Radio Radiožurnál transmitowało na żywo otwarcie koperty, a wcześniej stworzyło też serię reportaży kontekstowych na jej temat, a także o działalności Tomáša Masaryka i o jego życiu prywatny. Czeskie Radio, we współpracy z Archiwum Narodowym, Instytutem Masaryka i Archiwum Akademii Nauk Republiki Czeskiej, stworzyło również specjalną stronę internetową www.tajemnaobalka.cz. Odnosząc się do całego przedsięwzięcia prezes Czeskiego Radia René Zavoral stwierdził: „Badania historyczne w relacjach na żywo. Właśnie tak wyobrażam sobie edukacyjną rolę Czeskiego Radia w życiu publicznym. Po niezwykłym odzewie na cały projekt Tajemnicza Koperta można stwierdzić, że wszystkie trzy instytucje wykonały bardzo profesjonalną pracę. Zainteresowanie było ogromne, a uczniowie i nauczyciele ze szkół podstawowych i średnich skontaktowali się z nami, deklarując włączenie transmisji na żywo z Radiažurnál do swojego programu nauczania”.
Więcej:
Národní archiv: Na zámku v Lánech se otevřela tajemná obálka
iROZHLAS: ‚Jsem nemocný, je konec, ale neobávám se.‘ V tajemné obálce bylo 5 stran převážně v angličtině
iROZHLAS: Tajemná obálka TGM se otevře 19. září v přímém přenosu Radiožurnálu
iROZHLAS: Co skrývá tajemná obálka?
oprac. Ivo Łaborewicz
AP Wrocław O.Jelenia Góra