W dniu 12 września 2025 r. w Warszawie, w Auli Kryształowej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (ul. Nowoursynowska 166/9), odbył się Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Delegatów Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, zwołany z okazji 60-lecia powstania Stowarzyszenia. W trakcie obrad wręczone zostały odznaczenia państwowe przyznane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – Złote, Srebrne i Brązowe Krzyże Zasługi, odznaki honorowe „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, przyznane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, odznaki „Za Zasługi dla Stowarzyszenia Archiwistów Polskich”, przyznane przez Zarząd Główny Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, jak również wyróżnienia za szczególne zaangażowanie i trud włożony w rozwój i popularyzację Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, przyznane przez Prezesa Stowarzyszenia Archiwistów Polskich.
Odznaczeni i nagrodzeni 12 września 2025 r.
fot. Mariusz Bodnar, zbiory SAP
Wśród odznaczonych i nagrodzonych znaleźli się m.in. nasi koledzy ArchNetowi dr Adam Baniecki i dr Ivo Łaborewicz, którzy otrzymali odznaki „Za Zasługi dla Stowarzyszenia Archiwistów Polskich”, oraz współpracujący z ArchNetem dr hab. Paweł Gut, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Oficjalnego otwarcia Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Delegatów Stowarzyszenia Archiwistów Polskich dokonał Andrzej Jabłoński, Prezes SAP, historię organizacji przedstawił prof. Krzysztof Stryjkowski, zaś obrady prowadził Piotr Strembski, Sekretarz generalny SAP. Profesorowie Arkadiusz Kołodziej i Maciej Kowalewski (Uniwersytet Szczeciński) omówili wyniki badań socjologicznych „Zawód archiwisty we współczesnym społeczeństwie polskim”.
Ważnym momentem obrad była prezentacja pośmiertnie wydanej książki dr. Zbigniewa Pustuły – osoby niezmiernie zasłużonej dla rozwinięcia obecnej działalności gospodarczej SAP – pt. „Od Evansów do Lilpopa. Modele przedsiębiorstwa w przemyśle maszynowym Królestwa Polskiego 1818-1868”.
Prezes SAP otwiera konferencję „Od przeszłości ku przyszłości” 13.09.2025
fot Anna Laszuk, zbiory prywatne
Drugiego dnia Zjazdu, 13 września 2025 r., odbyła się konferencja „Od przeszłości ku przyszłości. Jubileusz 60-lecia Stowarzyszenia Archiwistów Polskich”. Sesję otworzył Andrzej Jabłoński, prezes Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, przekazując prowadzenie pierwszej sekcji prof. Waldemarowi Chorążyczewskiemu. Hasło sesji brzmiało „O przeszłości”, a w jej ramach przedstawiono trzy referaty. Tomasz Czarnota omówił „Początki Stowarzyszenia Archiwistów Polskich”. Uwagę swoją skupił na pierwszych 10 latach funkcjonowania stowarzyszenia, poprzedzając to przedstawieniem różnych form zrzeszania się i działalności społecznej archiwistów w okresie od 1919 r. Po nim zabrała głos Alicja Kulecka, prezentując referat „Ruch zawodowy i stowarzyszeniowy archiwistów w teoriach i działalności Zygmunta Kolankowskiego (1965-1984)”. Przedstawiając sylwetkę tego współzałożyciela SAP i długoletniego prezesa, wspomniała blaski i cienie jego decyzji i działań. Ostatnie wystąpienie, Jana Macholaka, pt. „Przewrót Pustuły. O początkach działalności gospodarczej Stowarzyszenia Archiwistów Polskich w latach 90. XX wieku”, miało inny charakter. Była to opowieść o osobie znanej referentowi i wspomnienie wydarzeń, którym przypatrywał się z bliska i brał w nich udział. Po tych wypowiedziach w dyskusji zabrało głos dwóch byłych prezesów SAP – Władysław Stępniak i Jarosław Poraziński. Nawiązali oni głównie do wspomnienia sylwetki i działań Zbigniewa Pustuły, przywołując własne doświadczenia, a także inne osoby uczestniczące w działaniach, składających się na „przewrót” gospodarczy, który został przeprowadzony w SAP na przełomie wieków, w epoce transformacji polityczno-ustrojowej w Polsce.
Przeszłości SAP dotyczyły nie tylko powyższe wypowiedzi, lecz także księga jubileuszowa, wydana z okazji 60-lecia powstania stowarzyszenia pod redakcją Waldemara Chorążyczewskiego i Pawła Guta, w której przedstawiono zarysy dziejów oddziałów i sekcji oraz wspomnienia byłych prezesów. Dzieje te zaprezentowano także na posterach, które złożyły się na wystawę pt. „Stowarzyszenie Archiwistów Polskich (1965–2025)”, prezentowaną na holu Auli Kryształowej. Przygotowało ją kilkoro członków SAP, pracowników UMK w Toruniu (m.in. Marlena Jabłońska, Anna Południak-Chorążyczewska, Hadrian Ciechanowski, Marcin Smoczyński), o czym opowiedziała przed przerwą jedna ze współautorek, Agnieszka Rosa. Reprodukcje posterów udostępniono także na profilu SAP na Facebooku, a oryginały mogły być zabrane przez członków oddziałów i sekcji i prezentowane w wybranych przez nie miejscach.
Po przerwie odbyła się dyskusja panelowa pod hasłem „Ku przyszłości”. Jej uczestnikami byli: Adam Baniecki, Eugeniusz Borodij, Maria Brzeska-Wasik i Monika Płuciennik, a moderował ją Robert Degen. Przygotował on pięć zagadnień, wokół których zaplanowana była dyskusja. Zakończone były one pytaniami:
– Czy Twoim zdaniem SAP jest organizacją atrakcyjną dla przedstawicieli obu tych grup [osób związanych z działalnością archiwalną lub zainteresowanych archiwistyką]? Jeśli tak, co może/mogłoby im zaoferować, jeśli nie – jak tę sytuację zmienić?
– Innymi słowy, co członkowie SAP mogą stowarzyszeniu dać od siebie?
– Czy istnienie obecnych i powoływanych nowych sekcji to dobry pomysł? Czy ich działanie – zakładające współdziałanie osób zrzeszonych i niezrzeszonych w SAP – to dobry sposób na angażowanie „nie członków” w realizację celów Stowarzyszenia? A może SAP powinno korzystać z innych sposobów, by wspierać, inspirować i angażować do realizacji własnych celów archiwistów w Stowarzyszeniu niezrzeszonych? Jeśli tak, jakie formy działalności powinny być przez SAP rozwijane?
– Czy w ten sposób [prowadząc działalność szkoleniową] Stowarzyszenie realizuje swego rodzaju społeczną misję, zapewniając konieczne wykształcenie zawodowe dla pracowników zajmujących się dokumentacją? Czy może jest to okazja do swego rodzaju indoktrynacji, budowania „nowego/nowoczesnego archiwisty”?
– Czy jednak SAP musi prowadzić ją [działalność gospodarczą] na dotychczasową skalę? Czy może powinno raczej dążyć do wzmocnienia tych form, które generują nie największy przychód, a raczej maksymalny zysk? A może SAP powinno postawić przed sobą za cel wygaszanie działalności gospodarczej i aktywnie pozyskiwać środki zewnętrzne na realizację celów statutowych?
60 lecie SAP Dyskusja panelowa Ku przyszłości
fot Anna Laszuk, zbiory prywatne
Oprócz panelistów, w dyskusji wzięło udział kilkunastu uczestników konferencji. Przywoływali własne doświadczenia, prezentowali opinie i pomysły, dzielili się obawami i nadziejami. Uznając stowarzyszenie za grono elitarne, dyskutanci opowiadali się za jego inkluzywnością. Obok słowa „elita”, padały słowa „wspólnota” i „pasja”, jako klucze udziału w stowarzyszeniu, udziału aktywnego, co niejednokrotnie podkreślano. Wypowiadane opinie dotyczyły nieraz nie tylko członków stowarzyszenia, ale i innych członków głupy zawodowej. Przytaczano powiedzenia J. Porazińskiego „archiwistą może być człowiek przyzwoity”, nie wymagające tłumaczenia, i Z. Pustuły „kretynizm archiwalny” czyli praktykowaną także przez niego samego gotowość do dyskutowania o sprawach zawodowych w każdej sytuacji i o każdej porze. Podkreślano atrakcyjność członkostwa w SAP, wypływającą z jego bogatej oferty – naukowej, edukacyjnej, towarzyskiej. Pozytywnie odbierane są sekcje – wzbogacają zakresy zagadnień, specjalności, możliwości konsultacji. Niektóre z nich mogą wspomagać (zastępować?) działania instytucjonalne, np. Sekcja Archiwów Rodzinnych ma zająć się doradzaniem postępowania z dokumentacją w zbiorach prywatnych, przy braku opracowanych i zalecanych wskazówek metodycznych. Wspomniano o możliwości/konieczności myślenia o Sekcji Archiwów Cyfrowych, która będzie tłumaczyła i przygotowywała do pracy z dokumentacją elektroniczną, na razie w kontekście Archiwum Dokumentów Elektronicznych, na którym „nikt się nie zna”. Wspominano też rozważenie kwestii współpracy z innymi stowarzyszeniami, skupiającymi bibliotekarzy i muzealników (zwanych w świecie GLAM), także opiekunów dziedzictwa kulturowego. Nie sposób przytoczyć w krótkiej notatce wszystkich głosów i pomysłów, tym bardziej, że w trakcie spotkania odniesiono się jedynie do trzech pierwszych pytań.
Organizatorzy zapowiedzieli udostępnienie online nagrania przebiegu dyskusji oraz publikację na łamach „Archiwisty Polskiego” tekstów referatów i odpowiedzi na dwa ostatnie pytania, przygotowane przez panelistów, a także niektórych innych wypowiedzi. Jubileuszowy Nadzwyczajny Zjazd SAP będzie więc nie tylko dwudniowym wydarzeniem, jego treści odzwierciedlone już są w publikacjach książkowych, a zapis przebiegu będzie stanowił materiał programowy i dyskusyjny na kolejne lata.
tekst Anna Laszuk i Edyta Łaborewicz
fot. Anna Laszuk, Mariusz Bodnar