Dnia 25 listopada 2025 roku w sali wykładowej Archiwum Narodowego na Chodovcu w Pradze (Narodní archiv Praha) odbył się bardzo interesujący, także dla polskich historyków, wykład Vlastimila Ondráka pt. „Nie ma wojny! Wszędzie pokój? Tak zwane najazdy UPA na Czechosłowację w latach 1945–1947”. Wykład ten stanowił część wydarzeń zorganizowanych w ramach cyklu „Rok Przełomu”, w ramach którego Archiwum Narodowe organizuje różne akcje (wystawy internetowe i tradycyjne, wkłady, dyskusje itp.) dotyczące wydarzeń sprzed 80 lat i odnoszących się do nich dokumentów.
Kapitulacja Niemiec dnia 8 maja 1945 roku kończąca II wojnę światową w Europie wcale nie oznaczał końca walk w różnych krajach, zmierzających do wyzwolenia narodów spod reżimów dyktatorskich. W Polsce i na terenach anektowanych przez ZSRR ruch oporu przetrwał do lat 50. XX wieku, spodziewając się wybuchu trzeciej wojny światowej między byłymi sojusznikami, zwłaszcza USA i ZSRR. Organizacja Ukraińskich
Nacjonalistów i założona przez nią Ukraińska Powstańcza Armia (UPA) również były takim ruchem, który bezskutecznie walczył z Niemcami, ZSRR i Polską o utworzenie niepodległej Ukrainy. Cel ten był uzasadniony, ale dążąc do jego osiągnięcia, UPA często dopuszczała się masowych zbrodni, zwłaszcza na polskiej ludności cywilnej.
W ramach działań mających na celu aktywizację koalicji antyradzieckiej i próbę powstrzymania zagrożeń płynących ze strony bolszewizmu, ukraińskie podziemie przeprowadziło tzw. rajdy propagandowe, skierowane do wielu państw europejskich. Ich celem dwukrotnie była również Czechosłowacja. Natomiast w 1947 roku stanowiła kraj tranzytowy dla jednostek UPA zmierzających na Zachód. W latach 1948–1989 temat ten był na przemian przemilczany lub poddawany masowym propagandowym przeinaczeniom. Wokół niego narosło wiele mitów i jawnych kłamstw, często o podłożu politycznym. Prelekcja, którą poprzedziły wszechstronne badania archiwalne nie tylko w archiwach Czech, Słowacji, ale również Polski i Ukrainy, miała na celu ukazać ówczesną rzeczywistość w konfrontacji z tym, a co na jej temat pisali / zmyślali autorzy minionej epoki komunistycznej. Ukazała też kim tak naprawdę byli ludzie badający temat „banderowców”.
Autorem wystąpienia był Vlastimil Ondrák, urodzony w 1992 r. historyk, doktor nauk humanistycznych, zatrudniony w Archiwum Służb Bezpieczeństwa w Pradze oraz w Instytucie Historii Czeskiej Uniwersytetu Karola w Pradze. W swoich badaniach koncentruje się na dziejach ukraińskiego nacjonalizmu oraz zajmuje się antykomunistycznym ruchem oporu w państwach bloku wschodniego. Jego praca doktorska pt. Soud krví a železem Ukrajinský integrální nacionalismus, „banderovci” a jejich místo v evropských dějinách (Sądy krwią i żelazem. Ukraiński radykalny nacjonalizm, „banderowcy” i ich miejsce w historii Europy), dostępna jest Internecie. Praca została opublikowana w 2024 r. w dwóch częściach, liczących łącznie 1024 strony, i jest dostępna również w księgarniach internetowych. Jest również omawiana na webinarium z 2024 r., dostępnym na Youtube w języku polskim.
Więcej:
Zveme na přednášku s názvem Válka není! Všude mír? Tzv. rejdy UPA do Československa v letech 1945 až 1947. Uskuteční se v přednáškovém sále Národního archivu na Chodovci 25. listopadu 2025 od 15.30
Univerzita Karlova, Ústřední knihovna: Soud krví a železem Ukrajinský integrální nacionalismus, „banderovci” a jejich místo v evropských dějinách
oprac. Ivo Łaborewicz
AP Wrocław O. Jelenia Góra