NIEMCY: Zniszczyć czy ujawnić? 30 lat ustawy o aktach Stasi. Dokumentacja debaty publicznej 1990/1991

Upadek komunizmu w Niemczech nastąpił wraz z upadkiem Muru Berlińskiego z 9 na 10 listopada 1989 roku. W ślad za tym poszły działania, w których spontanicznie uczestniczyło społeczeństwo, zmierzające do rozwiązania służby bezpieczeństwa oraz zabezpieczenia jej zasobów aktowych. Ustawa o aktach Państwowej Służby Bezpieczeństwa byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej” (Stasi-Unterlagen-Gesetzes StUG) weszła w życie już 29 grudnia 1991 r. – po prawie dwóch latach debaty o tym, jak postępować ze spuścizną aktową Służby Bezpieczeństwa Państwowego. Pełnomocnik Federalny do spraw Materiałów Państwowej Służby Bezpieczeństwa NRD, tzw. Urząd lub Instytut Gaucka ( Bundesbeauftragtefürdie Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der Ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik, BStU)  został powołany do życia już w1990 w wyniku tzw. pokojowej i rewolucji (Friedliche Revolution) i spontanicznego działania społeczeństwa, które nie dopuściło do zniszczenia archiwów służb bezpieczeństwa byłej NDR. Już na przełomie lat 1989/90 dyskutowano o tym w grupach i organach, które zajmowały się rozwiązaniem Stasi: w komitetach obywatelskich, przy centralnym okrągłym stole, a także w rządzie Hansa Modrowa, ostatniego premiera NRD z ramienia SED. W ciągu następnych dwóch lat w Izbie Ludowej i Bundestagu, w komisjach obywatelskich i w ruchu obywatelskim, w partiach i wśród zainteresowanej opinii publicznej toczyła się ożywiona debata, w której pojawiały się skrajne propozycje – od  zniszczenia dokumentów MfS (Ministerium fürStaatssicherheit ) do żądania ich bezwarunkowego ujawnienia.

Publikacja BStU „Vernichtenoder Offenlegen? Zur Entstehung des Stasi-Unterlagen-Gesetzes. EineDokumentation der öffentlichen Debatte 1990/1991,Silke Schumanna śledzi burzliwy przebieg tej dyskusji, od początku grudnia 1989 r., kiedy komitety obywatelskie zajmowały powiatowe i okręgowe urzędy służby bezpieczeństwa w celu zabezpieczenia dokumentacji, aż do uchwalenia ustawy o aktach Stasi. Skupia się głównie na stanowiskach opinii, które opublikowane były w prasie. Ponadto przytaczane są tam projekty ustaw i teksty prawne, które stanowiły podstawę debaty. Nawet trzydzieści lat po tych wydarzeniach relacja Silke Schumanna oraz źródła wciąż są warte uwagi gdyż stanowią odzwierciedlenie procesów, które legły u podwalin zjednoczonych Niemiec.
W Polsce procesy te przebiegały zupełnie inaczej.  I chociaż 6 kwietnia 1990 r.Sejm RP uchwalił ustawę o likwidacji Służby Bezpieczeństwa, to dopiero 9 lat później powołano Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (IPN) – urząd państwowy o uprawnieniach badawczych, edukacyjnych, archiwalnych, śledczych, lustracyjnych, poszukiwawczych i komemoratywnych.

Das Bundesarchiv: Vernichten oder Offenlegen? Zur Entstehung des Stasi-Unterlagen-Gesetzes Eine Dokumentation der öffentlichen Debatte 1990/1991

Jolanta Leśniewska
AP Płock O/Kutno

NIEMCY: Zniszczyć czy ujawnić? 30 lat ustawy o aktach Stasi. Dokumentacja debaty publicznej 1990/1991

Upadek komunizmu w Niemczech nastąpił wraz z upadkiem Muru Berlińskiego z 9 na 10 listopada 1989 roku. W ślad za tym poszły działania, w których spontanicznie uczestniczyło społeczeństwo, zmierzające do rozwiązania służby bezpieczeństwa oraz zabezpieczenia jej zasobów aktowych. Ustawa o aktach Państwowej Służby Bezpieczeństwa byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej” (Stasi-Unterlagen-Gesetzes StUG) weszła w życie już 29 grudnia 1991 r. – po prawie dwóch latach debaty o tym, jak postępować ze spuścizną aktową Służby Bezpieczeństwa Państwowego. Pełnomocnik Federalny do spraw Materiałów Państwowej Służby Bezpieczeństwa NRD, tzw. Urząd lub Instytut Gaucka ( Bundesbeauftragtefürdie Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der Ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik, BStU)  został powołany do życia już w1990 w wyniku tzw. pokojowej i rewolucji (Friedliche Revolution) i spontanicznego działania społeczeństwa, które nie dopuściło do zniszczenia archiwów służb bezpieczeństwa byłej NDR. Już na przełomie lat 1989/90 dyskutowano o tym w grupach i organach, które zajmowały się rozwiązaniem Stasi: w komitetach obywatelskich, przy centralnym okrągłym stole, a także w rządzie Hansa Modrowa, ostatniego premiera NRD z ramienia SED. W ciągu następnych dwóch lat w Izbie Ludowej i Bundestagu, w komisjach obywatelskich i w ruchu obywatelskim, w partiach i wśród zainteresowanej opinii publicznej toczyła się ożywiona debata, w której pojawiały się skrajne propozycje – od  zniszczenia dokumentów MfS (Ministerium fürStaatssicherheit ) do żądania ich bezwarunkowego ujawnienia.

Publikacja BStU „Vernichtenoder Offenlegen? Zur Entstehung des Stasi-Unterlagen-Gesetzes. EineDokumentation der öffentlichen Debatte 1990/1991,Silke Schumanna śledzi burzliwy przebieg tej dyskusji, od początku grudnia 1989 r., kiedy komitety obywatelskie zajmowały powiatowe i okręgowe urzędy służby bezpieczeństwa w celu zabezpieczenia dokumentacji, aż do uchwalenia ustawy o aktach Stasi. Skupia się głównie na stanowiskach opinii, które opublikowane były w prasie. Ponadto przytaczane są tam projekty ustaw i teksty prawne, które stanowiły podstawę debaty. Nawet trzydzieści lat po tych wydarzeniach relacja Silke Schumanna oraz źródła wciąż są warte uwagi gdyż stanowią odzwierciedlenie procesów, które legły u podwalin zjednoczonych Niemiec.

W Polsce procesy te przebiegały zupełnie inaczej.  I chociaż 6 kwietnia 1990 r.Sejm RP uchwalił ustawę o likwidacji Służby Bezpieczeństwa, to dopiero 9 lat później powołano Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (IPN) – urząd państwowy o uprawnieniach badawczych, edukacyjnych, archiwalnych, śledczych, lustracyjnych, poszukiwawczych i komemoratywnych.

 

Jolanta Leśniewska

AP Płock O/Kutno