20 kwietnia 2023 r. portal FranceArchives opublikował listę rozporządzeń (fr. arreté) będących odstępstwami (dérogation) ogólnymi w zakresie okresów nieudostępniania akt, które zostały wydane przez ministerstwa będące właściwymi dla spraw kultury. Tego typu rozporządzenia były wydawane od 1998 r. Wówczas Ministerstwo Kultury w porozumieniu z Ministerstwem Obrony wydały kilka takich przepisów, otwierając użytkownikom dostęp do zbiorów z II wojny światowej. Późniejsze odstępstwa objęły inne okresy historyczne lub konkretne sprawy.
Opublikowany obecnie wykaz zebrał w pięciu grupach tematycznych rozporządzenia Ministerstwa Kultury i Ministerstwa Obrony z lat 1998 – 2023, które dotyczyły następujących tematów:
1. II wojna światowa (13 rozporządzeń):
– 1998, materiały wytworzone w gabinecie premiera,
– 1998, materiały wytworzone przez ministra ekonomii, finansów i przemysłu,
– 1998, materiały wytworzone przez ministra edukacji, nauki i technologii,
– 1998, materiały wytworzone przez ministra rolnictwa i rybołówstwa,
– 1998, materiały wytworzone przez ministra zaopatrzenie, transportu i mieszkalnictwa,
– 1999, materiały wytworzone przez ministra obrony (akta indywidualnych bojowników- anciens combattants),
– 1999, materiały złożone w Memoriale Holokaustu (Memorial Shoah) przez Centrum Historyczne Archiwów Narodowych w Paryżu, materiały z lat 1942 – 1944,
– 1999, materiały wytworzone przez ministra spraw wewnętrznych,
– 2002, akta ogólne zawierające materiały publiczne, to znaczy raporty prefektów i podprefektów, raporty policji, ogólne raporty wywiadu, dokumenty gabinetów prefektów dotyczące nadzoru nad organizacjami politycznymi i związkowymi zawodowymi; akta prefektów dotyczące organizacji obozów internowania, konwojów deportacyjnych oraz prześladowań i grabieży; archiwa obozów internowania (z wyjątkiem akt osobowych); wykazy nazwisk i zestawienia wytworzone przez Służbę Pracy Obowiązkowej (Le Service du travail obligatoire), powołaną przez rząd Vichy w 1942 r. organizację wysyłającą robotników przymusowych do Niemiec,
– 2015, materiały ministerstwa obrony kwalifikowane jako tajne, dotyczące:
spraw wniesionych przed sądy specjalne ustanowione przez reżim Vichy (10.07.1940 – 09.08.1944); spraw wniesionych przed sądy specjalne ustanowione przez Rząd Tymczasowy Republiki Francuskiej (02.06.1944 – 16.01.1947); jednostki archiwalne administracji centralnej dotyczące spraw wnoszonych przed sądy specjalne reżimu Vichy i Rząd Tymczasowy Republiki Francuskiej; dokumenty dotyczące śledztw prowadzonych przez służby Policji Kryminalnej (we Francji zajmuje się ona ściganiem przestępstw i podlega Prokuraturze przyp. AB) w okresie pomiędzy 03.09.1939 a 08.05.1945; dokumenty dotyczące śledztw prowadzonych przez służby Policji Kryminalnej w okresie pomiędzy 09.05.1945 a 31.12.1960 dotyczących spraw, które miały miejsce między 03.09.1939 a 08.05.1945, z wyjątkiem tych, które dotyczą prawa powszechnego; dokumenty dotyczące ścigania i sądzenia zbrodniarzy wojennych we francuskich strefach okupacyjnych w Niemczech i Austrii; dokumenty dotyczące spraw wniesionych przed trybunały wojskowe i morskie, dotyczących faktów, które miały miejsce między 03.09.1939 a 08.05.1945, z wyjątkiem tych, które dotyczą przestępstw podlegających wyłącznie prawu powszechnemu.
Omawiany dokument zawiera załączniki definiujące konkretne sądy specjalne zarówno reżimu Vichy, jak i istniejących po nim organów republikańskich.
– 2017, archiwa procesu Klausa Barbiego („kat Lyonu”, oficer SS, zbrodniarz wojenny ukrywający się w Argentynie, wytropiony przez łowców nazistów. Jego proces odbywał się pomiędzy 11.05.1987 a 04.07.1987. Został skazany na dożywocie, zmarł w więzieniu w 1991 r.),
– 2022, otwarcie archiwów procesów z udziałem Maurice Papon (1910- 2007, wysoki urzędnik w rządach Charlesa de Gaulle’a oraz konserwatystów. Współpracował z ruchem oporu, a po wojnie piastował funkcje prefekta w kilku departamentach, szef paryskiej policji, parlamentarzysta, w latach siedemdziesiątych Minister Finansów, odznaczony Legią Honorową. W 1981 ujawniono dokumenty świadczące o tym, że Papon był kolaborantem odpowiedzialnym za deportacje Żydów do obozów koncentracyjnych, które nadzorował, na polecenie Niemców w latach 1942 – 1944). Jego proces toczył się w latach 1997 – 1998. Skazano go na 10 lat więzienia, ale ze względu na zły stan zdrowia zwolniono w 2002 r. Zmarł w 2007 r. (na podstawie https://pl.wikipedia.org/wiki/Maurice_Papon),
– 2023, kolejne partie materiałów z procesów z udziałem Maurice Papon.
2. Wojna w Algierii (1954 – 1962) (3 rozporządzenia):
– 2019, materiały dotyczące zaginięcia Maurice Audina (ur. 1932, matematyk, wykładowca Uniwersytetu Algierskiego, członek Komunistycznej Partii Algierii, zaaresztowany w swoim domu przez żołnierzy francuskich. Jego ciała nigdy nie odnaleziono. W 2018 r. prezydent Emmanuel Macron publicznie przyznał, że zmarł na skutek tortur),
– 2020, materiały dotyczące osób zaginionych w czasie wojny w Algierii,
– 2021, materiały dotyczące czynów popełnionych w związku z wojną w Algierii, od 01.11.1954 do 31.12.1966, przechowywane w archiwach centralnych i departamentalnych, archiwum kolonialnym (Archives nationales d’outre-mer), Komendy Głównej Policji, w archiwach wojskowych oraz Ministerstwie Europy i Spraw Zagranicznych.
3. Konflikt w Rwandzie (1994) (2 rozporządzenia):
– 2021, materiały dotyczące Rwandy z lat 1990 – 1994, z archiwów Prezydenta Republiki François Mitterranda i premiera Édouarda Balladura oraz kopie dokumentów cytowanych w raporcie Komisji Badawczej ds. archiwów francuskich dotyczących Rwandy i ludobójstwa Tutsi (1990-1994), zachowanych w Archiwum Narodowym;
– 2021, kopie dokumentów Ministerstwa Europy i Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwa Sił Zbrojnych (istnieje od 2017 r. w miejsce Ministerstwa Obrony–), cytowanych w prezentacji metodologicznej Komisji Badawczej Archiwów Francuskich dotyczących Rwandy i ludobójstwa Tutsi (1990-1994), zachowanych w Archiwum Narodowym .
4. Inne tematy (5 rozporządzeń):
– 1999, protokoły z posiedzeń rady ministrów z okresu od stycznia 1945 do lipca 1962;
– 1999, materiały wytworzone przez Documentation française (Wydawca publiczny, istniejący od 1945 r., organ Departamentu Informacji Prawnej i Administracyjnej) – odstępstwo ogólne, pozwalające udostępniać po 30 latach dokumenty, dla których do tej pory obowiązywała cezura 60 lat,
– 2005, materiały Centralnej Dyrekcji Wywiadu Ogólnego (La direction centrale des Renseignements généraux), istniejącej od 1907 r. agencji wywiadu wewnętrznego, zastąpionej w 2008 r. przez Centralną Dyrekcję Wywiadu Wewnętrznego (Direction centrale du Renseignement intérieur). Udostępnione materiału obejmują archiwalia przechowywane w Archiwum Narodowym Centrum Archiwów współczesnych (Centre des archives contemporaines) w Fontainebleau: codzienne streszczenia doniesień wywiadu z lat 1951 – 1965, okresowe biuletyny o sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej z okresu 1955 – 1972,
– 2009, imienne materiały statystyczne przygotowane dla celów statystyki publicznej lub nauki przez merów, w trakcie spisów powszechnych do 1975 r.,
– 2012, rejestry poborowych z lat 1916 – 1921.
5. Rozporządzenia Ministerstwa Obrony (5).
– 1998, materiały z okresu 01.011939 – 31.12.1945, przechowywane przez archiwum Ministerstwa Obrony , wcześniej udostępniane po 60 latach, mogą być udostępniane za wyjątkiem akt, sprawozdań i arkuszy informacyjnych dotyczących życia prywatnego opisywanych w tychże dokumentach osób,
– 1999, materiały Centralnego Biura Informacji i Poszukiwań (Bureau central de renseignements et d’action – powołana w 1940 r. przez Wolną Francją gen. de Gaulle’a – agencja rządowa o charakterze wywiadowczo – informacyjnym zarówno w obszarze wojskowym jak i cywilnym), przed upływem 60 lat można udostępniać akta, sprawozdania, arkusze informacyjne, itp. z wyjątkiem informacji o charakterze osobistym,
– 2013, materiały dotyczące zaginięcia Maurice Audina przechowywane w archiwum Ministerstwa Obrony,
– 2014, materiały z postępowania sądowego w sprawie tzw „afery Thiaroye”, prowadzonego przeciwko 34 oskarżonym, sądzonym 6 marca 1944 r. przed sądem wojskowym w Dakarze (proces dotyczył buntu żołnierzy francuskich z Senegalu w obozie wojskowym w Thiaroye i jego krwawej pacyfikacji przez francuskie wojsko i żandarmerię),
– 2020, akta osobowe Biura Ruchu Oporu, przechowywane w Departamencie Historycznym Ministerstwa Obrony (sygnatury od GR 16 P do GR 16 P 608275).
Udostępnianie zasobów archiwalnych odbywa się na podstawie Kodeksu dziedzictwa (Code du patrimoine), wprowadzonego we Francji w 2004 r. Kodeks zastąpił ustawę archiwalną i objął z swoimi regulacjami archiwa, biblioteki, muzea, odkrycia archeologiczne, oraz zabytki architektury. Całość składa się z siedmiu ksiąg: I księga to przepisy wspólne dla całego dziedzictwa (zarządzanie instytucjami dziedzictwa, prawo pierwokupu, instytucje odpowiedzialne za dziedzictwo kulturowe), II – Archiwa, III – Biblioteki, IV – Muzea, V – Archeologia, VI – Monumenty historyczne, VIII – Dyspozycje dotyczące spraw zagranicznych.
Okresy udostępniania dokumentacji regulują art. L.213-1 i L.213-2 Kodeksu dziedzictwa.
Poniższy link przywołuje zestawienie cezur udostępniania akt w archiwach publicznych:
Les délais de communicabilité prévus par le code du patrimoine
Źródło:
Pełne zestawienie udostępnionej dokumentacji znajduje się na stronie: Les fonds d’archives ouverts par dérogation générale.
oprac. Adam Baniecki
AP Wrocław O.Bolesławiec