POLSKA, WARSZAWA: 100-lecie niepodległości, 100-lecie ekslibrisu

Na rok 2018 przewidziano wiele działań i wydarzeń, które będą okazją do świętowania 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Od kilku miesięcy istnieje już Komitet Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Jednym z pierwszych wydarzeń rocznicowych stała się wystawa „WSPÓŁCZESNY EKSLIBRIS POLSKI 1918-2018” ze zbiorów Mieczysława Bielenia. Otwarto ją 31 stycznia 2018 r. w Warszawskiej Galerii Ekslibrisu, istniejącej na warszawskiej Ochocie przy Bibliotece Publicznej. Jak napisano w zaproszeniu: „Obok spraw fundamentalnych dla istnienia państwa i narodu można i chyba trzeba dostrzec mikroproblemy, wprawdzie mające niszowy charakter, ale przecież i one składają się na mozaikę polskich spraw z minionego wieku.”


Ekslibris autorstwa Józefa Holewińskiego

Na wystawie prezentowane są ekslibrisy zebrane w jednej prywatnej kolekcji – w sumie około 500 obiektów. Stanowią one niewielką część zbioru – Mieczysław Bieleń zapytany o jego wielkość, stwierdził, że ma „kilkanaście tysięcy, polskich, i trochę zagranicznych – najwięcej czeskich”. Prezentowane w ponad 20 gablotach, zostały wybrane tak, aby pokazać dzieła możliwie wielu polskich autorów (stu kilkudziesięciu), powstałe na przestrzeni ostatnich 100 lat, wykonane różnymi technikami, takimi jak akwaforta, drzeworyt, miedzioryt, linoryt, a także komputerowymi. Dodatkowo autorzy wystawy – właściciel kolekcji i pracownik Galerii Michał Witak – dbali o to, aby uwzględnić obiekty nie prezentowane wcześniej publicznie. I przygotowali publikację, w wersji polsko- i angielskojęzycznej „Współczesny ekslibris polski 1918-2018, ze zbiorów Mieczysława Bielenia / Contemporary polish bookplate 1918-2018, From the Collection of Mieczysław Bieleń”. Na jej okładce umieszczono ekslibris przygotowany z okazji 100-lecia Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy.


Mieczysław Bieleń z publikacją

Publikacja jest nie tyle katalogiem wystawy, ile syntetyczną historią ekslibrisu wzbogaconą o nazwiska autorów prezentowanych na wystawie dzieł oraz 34 reprodukcje. Wspomniano w niej, że w 2016 roku obchodzona była 500. rocznica pierwszego polskiego ekslibrisu, wykonanego dla abpa Macieja Drzewickiego w oficynie Hieronima Wietora w Wiedniu. Omówiono rozwój tej dziedziny twórczości, największe kolekcje, straty poniesione w czasie II woijny światowej, wymieniono też wielu znaczących twórców. Osobna część poświęcona jest dotychczasowym wystawom – niektóre z nich organizowane są cyklicznie. Za najważniejsze uznać należy organizowane od 1963 roku przez Muzeum Zamkowe w Malborku Międzynarodowe Biennale Ekslibrisu Współczesnego. Wedle podanych informacji, Muzeum to prowadzi również najpełniejszy rejestr polskich ekslibrisów. Dzieje się to w sąsiedztwie Archiwum Państwowego w Malborku, które ma swoją siedzibę na zamku i przejmuje materiały archiwalne Muzeum.
I choć „ekslibris” nie jest typowym archiwalium, nie jest zdefiniowany w zarządzeniu Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych w sprawie zasad porządkowania i inwentaryzacji materiałów ulotnych w archiwach państwowych, można go traktować jako przynależący do „pogranicza archiwistyki”, którego dotyczyły ubiegłoroczne Toruńskie Konfrontacje Archiwalne. W zasobach niektórych archiwów można znaleźć ekslibrisy lub materiały z nimi związane, np.:
– odrębny „Zbiór ekslibrisów”, z lat 1937-1982, przechowywany w Archiwum Państwowym w Warszawie,
– w Oddziale w Mławie Archiwum Państwowego w Warszawie „Zbiór Zbigniewa Wawrzyńskiego z Mławy” (autora ok. 50 ekslibirsów – niektórych prezentowanych na Biennale w Malborku),
– w Archiwum Państwowym w Przemyślu „Materiały Mariana Słowika” (kolekcjonera różnych form dokumentacji) i „Teki inżyniera Bogusława Gębarowicza (1929-2003; architekt z Przemyśla)”,
– w Archiwum Głównym Akt Dawnych „Papiery Stefana Rygla” (bibliofila i bibliotekarza, kolekcjonującego także ekslibrisy),
– w Archiwum Państwowym w Łodzi w ramach zespołu „Biuro Wystaw Artystycznych w Łodzi” (zawiera on np. ekslibrisy Henryka Płóciennika, którego dzieła prezentowane są także na obecnej wystawie),
– w Archiwum Państwowym w Zielonej Górze, m.in. materiały z Konkursu na ekslibris Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. C. Norwida w Zielonej Górze i na ekslibris z okazji 30-lecia Biblioteki 1976-1977.

Anna Laszuk
NDAP