W dniach 5-6 października 2021 r. w gmachu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II odbyła się konferencja naukowa: „Fotografie w archiwach kościelnych. Zasób-opracowanie-udostępnianie”, zorganizowana przez Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych.
Patronat honorowy nad sesją objęli: abp dr Stanisław Gądecki, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski, bp prof. Michał Janocha, przewodniczący Rady KEP ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego; dr Paweł Pietrzyk, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych oraz ks. prof. Mirosław Kalinowski, Rektor KUL.
Konferencja zgromadziła pracowników archiwów kościelnych i państwowych, wykładowców akademickich oraz zainteresowanych problematyką spuścizny fotograficznej.
Spotkanie zainaugurowała dr hab. prof. Lucyna Harc (zastępca Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych), która przedstawiła Konkurs Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych „Wspieranie Działań Archiwalnych”. W swoim wystąpieniu zwróciła uwagę na podstawy prawne programu, cele oraz najważniejsze zrealizowane projekty. Prelegentka zauważyła, że od kilku lat największym beneficjentem konkursu są instytucje Kościoła katolickiego, jednak tylko jeden zakwalifikowany projekt dotyczył opracowania zdjęć (opracowanie i digitalizacja spuścizny fotograficznej o. gen. Adama Studzińskiego OP przez Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie). Dlatego też wystąpienie L. Harc miało również charakter apelu, do zgromadzonych na konferencji przedstawicieli archiwów kościelnych, aby składali wnioski o opracowanie i zabezpieczenie swojej spuścizny fotograficznej.
Katarzyna Kalisz przekazała zasady opracowania fotografii w Narodowym Archiwum Cyfrowym, przedstawiając jej metodykę oraz studia przypadków na przykładach zespołów i zbiorów o tematyce kościelnej. Natomiast Anna Seweryn z Archiwum Narodowego w Krakowie, szczegółowo omówiła fotografie, ich rodzaj, skład fizyko-chemiczny oraz sposoby zabezpieczania i konserwacji, pomagając zrozumieć archiwistom specyfikę tej dokumentacji.
W drugiej części sympozjum kolejni przedstawiciele archiwów (archi)diecezjalnych z Kielc (ks. dr Andrzej Kwaśniewski), Lublina (ks. dr hab. prof. Jarosław Marczewski,), Częstochowy (ks. dr Jacek Kapuściński), Zielonej Góry (ks. dr hab. Robert Kufel), Gniezna (ks. dr. Michał Sołomieniuk) i Katowic (dr Wojciech Schäffer) przedstawili przechowywany w tych instytucjach zasób fotograficzny. W ostatnim referacie, dr Artur Hamryszczak opisał zdjęcia z zasobu Archiwum Diecezji Łuckiej, przechowywanego w Ośrodku Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych.
W dniu 6 października 2021 r. odbyły się kolejne obrady konferencji.Pierwszy referat wygłosił dr hab. Piotr Zakrzewski, który w swoim wystąpieniu skupił się na przedstawieniu fotografii w normatywach prawa autorskiego. Referat spotkał się z żywiołową reakcją zgromadzonych, którzy kierowali dużo pytań do prelegenta, z prośbą o rozstrzygniecie szczegółowych przypadków.
Kolejne wystąpienia konferencyjne zostały poświęcone spuściźnie fotograficznej przechowywanej w archiwach zakonów męskich. Dr hab. Krzysztof Sitnik OFM scharakteryzował bogate archiwum zdjęć przechowywane w Archiwum Sanktuarium Pasyjno -Maryjnego w Kalwarii Zebrzydowskiej, które dokumentuje nie tylko życie wspólnoty bernardyńskiej, ale również uroczystości pasyjne, pielgrzymki Jana Pawła II czy też architekturę tego zabytku uznanego za światowe dziedzictwo kultury UNESCO.
Zbiory fotograficzne archiwum Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego (Jezuitów) przedstawili ks. dr Krzysztof Dorosz SI oraz mgr Katarzyna Trzcińska. W swoim wystąpieniu skupili się na prezentacji wybranych spuścizn jezuitów.Podobnie też ks. dr Wacław Umiński CM scharakteryzował wybrane kolekcje fotograficzne w zasobach Archiwum Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie oraz Archiwum Instytutu Wydawniczego Księży Misjonarzy „Nasza Przeszłość” w Krakowie.
Od lewej: Wykład on-line ks. dr. Michała Sołomieniuka, dyrektora Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie;
Referat dr. Wojciecha Schäffera, dyrektora Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach
Wykład dr Artura Hamryszczaka, p.o. dyrektora Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych
Referat autorstwa ks. prof. Jarosława Marczewskiego dyrektora Archiwum Archidiecezjalnego Lubelskiego, wygłasza s. Karolina Kołodziejczyk, kustosz archiwum.
Na walory naukowe zgromadzonych kolekcji fotograficznych w archiwach Towarzystwa Salezjańskiego Inspektorii Krakowskiej pw. św. Jacka, zwrócił uwagę ks. dr hab. Waldemar W. Żurek SDB. W swoim wystąpieniu wskazał na tę dokumentację,jako istotne źródło do poznania początków salezjanów na ziemiach polskich.
Zdjęcia w nietypowej roli, jako relikwie, przedstawił Grzegorz Filipiuk OFMCap. Analizując fotografie bł. Honorata Koźmińskiego i bł. kapucynów męczenników II wojny światowej, ukazał nie tylko walory poznawcze zdjęć ale również religijne, ze względu na brak materialnych śladów po zmarłych.
Od lewej: Wykład ks. dr. Jacka Kapuścińskiego, dyrektora Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Patykiewicza w Częstochowie;
Uczestnicy konferencji w dniu 5 X 2021 r.
Zbiorom fotograficznym innych instytucji kościelnych poświęcone były kolejne wykłady. Dr hab. Tomasz Nowicki opisał zasób fotograficzny w Archiwum Instytutu Jana Pawła II KUL, zwracając szczególną uwagę na problem praw autorskich zgromadzonej kolekcji zdjęciowej. Natomiast dr Robert Derewenda przedstawił proces opracowania, digitalizacji i udostępniania fotografii związanych z działalnością ks. Franciszka Blachnickiego w Archiwum Głównym Ruchu Światło-Życie. Natomiast ks. dr Robert Czarnowski zaprezentował zasób zdjęć Polskiej Misji Katolickiej we Francji jako historycznego dziedzictwa archiwalnego do poznania historii polskiego wychodźstwa.
Ostatnie referaty ukazywały możliwości wykorzystania zasobu fotograficznego archiwów kościelnych do prac naukowych i dokumentacyjnych. Ks. dr Piotr Tylec, na przykładzie„Słownika biograficznego księży diecezji sandomierskiej XIX- XX w.” omówił użycie różnorodnej kościelnej dokumentacji fotograficznej jako materiału ilustracyjnego w publikacji. Zbiory zdjęć w Archiwum Diecezjalnym w Tarnowie jako źródło do badania dziejów szkolnictwa i wychowania ukazali w swoim wystąpieniu ks. dr Piotr Jaworski i dr Paweł Juśko. Podobnie też dr Paweł Pasternak przedstawił wspominany rodzaj dokumentacji z tego archiwum jako pomoc do poznania historii organów w diecezji tarnowskiej.
Zdjęcie uczestników na zakończenie konferencji w dniu 6 X 2021 r.
Podczas sesji podejmowane były liczne dyskusje na tematy prezentowane w referatach. Szczególnie ważne były praktyczne wskazówki pracowników Archiwów Państwowych, dotyczące metodologii opracowywania i przechowywania zdjęć. Istotne były również szczegółowe zalecenia dotyczące kluczowych elementów w przygotowywaniu wniosków w programie Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych „Wspieranie działań archiwalnych”. Dzięki transmisji online obrad konferencyjnych, wszyscy zainteresowani problematyką fotografii w archiwach mogli uczestniczyć w sesji, a po jej zakończeniu ponownie skorzystać z nagrania na stronie YT KUL.
Konferencja Ośrodka ABMK „Fotografie w archiwach kościelnych. Zasób-opracowanie-udostępnianie”jest kolejnym przykładem bardzo dobrej i owocnej współpracy środowiska archiwistów kościelnych i państwowych.
Obrady można zobaczyć pod poniższymi linkami:
Pierwszy dzień (5 X 2021 r.): https://www.youtube.com/watch?v=eFOVHHLFLTs
Drugi dzień (6 X 2021 r.): https://www.youtube.com/watch?v=pbv5zjI2RbE&t=23069s
Tekst i zdjęcia Artur Hamryszczak
Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych KUL