AUSTRIA: Spuścizny i archiwa rodowe w czasach panowania Ich Cesarskich Mości i do końca XX wieku

Zbiory prywatne i spuścizny rękopiśmienne osób prywatnych oraz rodów – typu korespondencja, pamiętniki, dokumenty z przebiegu kariery zawodowej lub działalności społeczno –politycznej i inne, są niezwykle cennym uzupełnieniem zbiorów archiwalnych instytucji państwowych i samorządowych przechowywanych w archiwach państwowych. Zbiory i spuścizny nie podlegają obowiązkowi przekazywania ich do archiwów, tak jak jest to w przypadku ustawowo określonych aktotwórców. Jednak żadna z instytucji naukowych czy kulturalnych – archiwum, muzeum, biblioteka, nie odmówi sobie przyjemności przejęcia do swoich zbiorów takich akt. Wielokrotnie też prywatne spuścizny stają się przedmiotem „delikatnej” rywalizacji pomiędzy nimi. Tylko jednak wola  prywatnych aktotwórców lub  ich spadkobierców jest decydująca, co do faktu samego przekazania oraz formy w jakiej to nastąpi – dar, depozyt, sprzedaż. Ta dowolność w dysponowaniu zbiorami prywatnymi powoduje często rozproszenie cennych dla poznania historii zbiorów po różnego rodzaju instytucjach zlokalizowanych w miejscach często niezwiązanych z samymi aktotwórcami. Taki stan rzeczy powoduje niejednokrotnie utrudnienia w badaniach historycznych i dostępie do informacji. W wielu krajach podejmowane są próby ogarnięcia tego tematu poprzez ponadinstytucjonalne  wydawnictwa i bazy danych prezentujące zebrane informacje o rozproszonych zbiorach. W Niemczech funkcjonuje- dla krajów niemieckojęzycznych – portal CALLIOPE i ZDN patrz: Archnet . W tym roku, do tego grona, dołączyła również Austria, co podobnie jak w przypadku CALLIOPE i ZDN, może być interesujące dla badaczy polskich. Niestety obecnie funkcjonuje tylko książkowa wersja informatora, za którą trzeba zapłacić 95 EURO. Pocieszające jest jednak to, że wydawcy obiecują internetową wersję wydawnictwa.

Doceniając wagę archiwów prywatnych w kompleksowych badaniach historycznych Österreichisches Staatsarchiv (ÖESTA) wspólnie z Komisją ds. Nowożytnej Historii Austrii (Kommission für Neuere Geschichte Österreichs – KNGÖ) od czerwca 2012 roku realizowało, finansowany ze środków zewnętrznych, projekt pod nazwą „Kataster der Familienarchive und persönlichen Schriftennachlässe zur österreichischen Geschichte“.
Efektem tego jest ponad 1000-stronicowa publikacja prezentująca ponad 5000 spuścizn obejmujących 500 lat dziejów Austrii „Verzeichnis der Familienarchive und persönlichen Schriftennachlässe zur österreichischen Geschichte: 1500–2000” autorstwa Michaela Hochedlinger i  Martina Krenn. Publikacja ukazała się jako tom specjalny periodyku wydawanego prze ÖESTA Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs Sonderband 14 (2018)
KNGÖ to instytucja naukowo- badawcza założona jeszcze w końcu XIX wieku, obecnie działająca w formie prawnej stowarzyszenia, od ponad 100 lat zajmująca się upowszechnianiem wiedzy o nowożytnej historii Austrii i panowaniu dynastii Habsburgów. Koncentruje się na edycji źródłowej i towarzyszących badaniach źródłowych. „Publikacje Komisji Historii Najnowszej Austrii” należą do najbardziej renomowanych wydawnictw historycznych w Austrii. Dotychczas opublikowano 114 tomów. Oprócz wyników własnych badań, publikuje także wybitne monografie i wydania dotyczące najnowszej historii Austrii. Początkowo ramy czasowe projektu obejmowały okres od 1526 do 1918 roku. Wyznacza je więc moment zdobycia hegemonii dynastii austriackiej w Europie, czyli objęcia przez Habsburgów – rodu pozyskującego kolejne terytoria i wpływy w wyniku małżeństw dynastycznych, w myśl zasady Cesarza Maksymiliana I „Bella gerant alii, tu, felix Austria, nube” – Czech i Węgier po bitwie pod Mohaczem, i z drugiej strony rozpad monarchii po I wojnie światowej. Ostatecznie publikacja obejmuje lata 1500-2000.
Projekt miał na celu sporządzenie wykazu zespołów archiwów rodowych i poszczególnych osób o szczególnym znaczeniu dla historii Austrii i innych terytoriów pod panowaniem dynastii Habsburgów. Obejmuje on wszystkie instytucje przechowujące tego typu zbiory od archiwów państwowych po muzea, biblioteki i inne instytucje- teatry, uczelnie itp. czy archiwa prywatne. Podobny charakter miała wydana w 1993 roku publikacja  „Verzeichnisses der schriftlichen Nachlässe in den Bibliotheken und Museen der Republik Österreich“ autorstwa Gerharda Rennera.
Publikacja obejmuje przechowawców z terenu republiki Austrii i południowego Tyrolu (Włochy), a następnie instytucje na terytoriach związanych z panowaniem habsburskim, a wiec Niemcy, Belgię, Włochy i kraje dawnej monarchii austro – węgierskiej, a więc i Polskę.

Na podstawie: Neuerscheinung MÖStA SB 14

Jolanta Leśniewska

AP Płock O/Kutno