Od początku przygody człowieka z lotnictwem Francja była jej uczestnikiem. Nic zatem dziwnego, że archiwa francuskie bogate są w zasób poświęcony awiacji. Oddany pod koniec czerwca 2018 przewodnik stara się przybliżyć źródła archiwalne wyposażając je w narzędzie ukazujące kontekst ich wytworzenia w postaci przewodnika. Przyjęto chronologiczny układ przewodnika, przez co publikacja stała się także historią lotnictwa we Francji. Równocześnie, ponieważ patrzymy na nią poprzez pryzmat zasobu archiwalnego, wyodrębniono pewne aspekty tematyczne takie, jak pierwsze publikacje o „rzeczach lżejszych od powietrza”, rozwój lotnictwa wojskowego z decydującymi momentami w postaci obu wojen światowych, rozwój lotnictwa cywilnego oraz legendarni piloci: Saint-Exupéry lub Guynemer.
Całość podzielono na następujące części:
- Początki awiacji
- Dwie wielkie wojny
- Lotnictwo wojskowe
- Lotnictwo cywilne
- Lotniska, festyny lotnicze i salony lotnicze
- Zasoby opublikowane
- Aby pójść dalej…
Każda z części w niezwykle przystępny i „skondensowany” sposób przybliża to, co na temat lotnictwa można znaleźć nie tylko w zasobach francuskich archiwów. Tak przypomniano, że po raz pierwszy terminu awiacja (fr. aviation) użył w 1863 r. Guillome de La Landelle w książce „Awiacja lub nawigacja powietrzna” (Aviation ou Navigation aérienne), której egzemplarz przechowywany jest w paryskiej Bibliothèque nationale de France.
Pierwszego udanego lotu maszyną spalinową dokonał 17 grudnia 1903 r. Orcille Wright przelatując w 12 sekund 37 m. Stało się to w w Daytona w stanie Ohio w USA. Pierszego europejskiego lotu dokonał francuski kapitan Ferdynand Ferber 27 maja 1905 r.
Obie wojny światowe wywarły olbrzymi wpływ na rozwój lotnictwa. Pierwsza bitwa powietrzna rozegrała się 5 października 1914 r. wówczas sierżant Jopseph Franz i jego mechanik kapral Louis Quenault samolotem Voisin przecięli drogą niemieckiej maszynie Aviatik i tym sposobem zmusili ja do lądowania. Piloci stawali się bohaterami jak kapitan Georges Guynemer (53 zwyciestwa powietrzne – zginął w walce 11 września 1917 nad Belgią ), René Fonck (75 zwycięstaw) czy niemiecki as Manfred Richthofen, nazywany „Czerwonym Baronem” (80 zwycięstw). O ile francuskie siły powietrzne istniały od 1912 r. to dopiro od 1934 stanowiły odrębny rodzaj sił zbrojnych obok wojsk lądowych i marynarki. Lotnictwo cywilne zaczęło się w pełni rozwijać wraz z powołaniem w 1918 r. przez Pierze-Georges Latécoere w Tuluzie kompani pocztowej: Aéropostale. To właśnie w tym przedsiębiorstwie ukształtowały się legendy Antoine de Saint-Exupery i Jean Mermoz. Same firma L’Aéropostal była poprzedniczką współczesnej Air France.
W okresie międzywojennym powstały prawie wszystkie francuskie przedsiębiorstwa lotnicze, w oparciu o które funkcjonuje współczesny mam francuski przemysł lotniczy i kosmiczny. I tak w 1929 r. powstało Chantiers aéronavals Étienne Romano, które przekształciło się później w Centre spatial de Cannes-Mandelieu. Marcel Dassault. Marcel Dassault w 1928 r. załozył stowrzyszenie, które w 1949 r. pierwszy francuski samolot odrzutowy Ouragan. W oparciu o to rozwiązanie w przyszłości pojawiły się słynne francuskie samoloty Miragee ze słynnym, wyprodukowanym w 1976 r. Mirage 2000.
Po II wojnie światwej pojawiło się wielu pilotów oraz wiele samolotów, co wpłynąło na dynamiczny rozwój cywilnej komunikacji lotniczej. Dnia 2 marca 1962 r. po razpierwszy wzniósł się w powietrze samolot odrzutowy przeznaczony do cywilnego transportu pasażerskiego. Był to legendarny Concorde. Natomiast w 1960 r. powstało francusko – brytyjskie konsorcjum Airbus, który najpierw w wersji A300, a od 1984 r. A320 bardzo skutecznie konkurował z amerykańskim Boeingiem.
Od 1946 r. funkcjonuje także Office national d’études et de recherches aérospatiales (Państwowe biuro Studiów I Badań Kosmicznych), które na różnych etapach prac włączne było w projekty: Miraże, Concorde, Aibusa i rakiety Ariane.
Infrastruktura naziemna, bez której lotnictwo nie może funkcjonować, to pierwsze lotnisko – aeroport nazwane „Port-Avation” (Port-Lotniczy), który otwarto w 1908 r. w Viry – Chatillon, miejscu na południe od Paryża. Pierwszym paryskim lotniskiem było otwarte w 1919 r. Bourget, zastąpione w 1946 r. przez Orly, a od 1965 r. Roissy. Paryskie lotniska połączono w 1989 r. w jeden organizm Aeroports de Paris (Aéroports de Paris).
We Francji istnieje wiele aeroklubów, a pierwszy Aéro-Club de France powstał w 1898 r.
Przedstawiono w telegraficznym skrócie zarys dziejów lotnictwa francuskiego, ponieważ jest on rodzajem przewodnika po zasobach archiwów gromadzących źródła do omawianego zagadnienia oraz bibliografię materiałów publikowanych. Cały tekst usiany jest linkami kierującymi do rozszerzeń lub bezpośrednio do źródeł. W bibliografii znalazły się odesłania do dwóch wystaw: Le Dewoitine D 520, chasseur toulousain oraz Cent ans d’aviation en Loir-et-Cher. L’aérodrome de Pontlevoy. Bibliografia zaś obejmuje zarówno katalogi wystaw jak i przewodniki tematyczne archiwów, głównie, departamentalnych oraz czasopisma branżowe Les Aires (Paris) dwutygodnik wydawany w latach 1921 – 1963, z czego roczniki 1921 – 1947 dostępne są w projekcie Gallica BnF; Aviation Magazine International (1950 – 1994); Le journal de l’aviation, ukazujący się od 2003 r. portal internetowy będący własnością prywatnego towarzystwa Groupe Aerocontact; „Patrimoines de l’aéronautique” rocznik wydawany przez Ministère de la culture et de la communication Direction générale des patrimoines – dostępny online.
Archiwalia potraktowane zostały jako „kolejny stopień wtajemniczenia” stąd poświęcono im przedostatnią część serwisu zatytułowaną „Aby pójść dalej” (Pour aller plus loin). Odesłania dotyczą źródeł zgromadzonych w serii Fi (francuski system archiwalny pod serią Fi przechowuje dokumentację ikonograficzną pochodzenia prywatnego). W tym wypadku archiwalia pochodzą z zasobów archiwum Ministerstwa Obrony, wojsk powietrznych z lat 1911- 2011., dalej z Archiwum Departamentalnego Haute – Garone, gdzie przechowywane są negatywy Towarzystwa Airbus France (1920 – 1970), oraz spuścizny po pilotach Lucien Cayrol (1948 – 1994) i pilota oblatywacza André Turcat (1950 – 1984). Nadto udostępniono zasoby dostępne online w: Bibliothèque nationale de France, Archives municipales de Toulouse, Médiathèque de l’architecture et du patrimoine, których wyszukiwarki zareagowały na terminy: „avion”, „aviation”, „aéroport” (samolot, lotnictwo, lotnisko), następnie zespoły poświęcone lotnictwu z Fonds du Conservatoire national des arts et métiers przechowywane w Musée des arts et métiers (Muzeum sztukI i techniki) oraz inne.
Całość zamykają wspomniane czasopisma.
Opracował na podstawie l’aviation
Adam Baniecki
AP Wrocław O/Bolesławiec