Początek konferencji: L. Harc, H. Dudała, D. Drzewiecka, D. Schlenker, L. Pudłowski i W. Chorążyczewski
W dniach 16-17 września 2021 r. w Krakowie odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa „Archiwa ponadnarodowe. Wspólne dziedzictwo – różne rozwiązania”. Jej organizatorami były Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie oraz Archiwum Narodowe w Krakowie. Obrady miały miejsce w Sali Miedzianej Pałacu Krzysztofory przy Rynku Głównym 35. Istniała także możliwość zdalnego udziału, z której korzystali i słuchacze, i prelegenci.
Zgromadzonych powitały dr Dorota Drzewiecka, zastępca Dyrektora Instytutu Historii i Archiwistyki, oraz dr Kamila Follprecht, zastępca Dyrektora Archiwum Narodowego w Krakowie. W imieniu Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych zabrała głos dr hab. Lucyna Harc, zastępca NDAP, przedstawiając rozważania na temat nowego pojęcia, ponadnarodowe, jakie zostało użyte w temacie konferencji. Sięgnęła do angielskojęzycznych odpowiedników supranational i transnational, używanych w odmiennych kontekstach, i wskazywała na różnice pojęć międzynarodowy i ponadnarodowy. Tym słowem wstępnym zapoczątkowała dyskusję, trwającą do dnia następnego i jeszcze nie zakończoną. Podjął ją bowiem pierwszy prelegent, Waldemar Chorążyczewski (UMK Toruń)w referacie wprowadzającym: „Archiwa ponadnarodowe – próba definicji”. Analizował pojęcie od strony leksykalnej, odwoływał się do definicji archiwum i narodu, próbując określić sytuacje, kiedy powstają archiwa ponad-, trans- czy multinarodowe, np. w trakcie procesów rozpadu lub łączenia państw. On również odwoływał się do podmiotów międzynarodowych, pozarządowych i hybrydowych, za jaki uznał Międzynarodową Radę Archiwów, zrzeszającą kraje, organizacje i osoby.
[to poniżej na drugą stronę]
W trakcie konferencji zgromadzeni goście z Polski i zagranicy próbowali odpowiedzieć na pytanie, czy w rodzinie archiwów gęsto wrośniętych w struktury społeczne, gospodarcze, religijne oraz polityczne współczesnego świata można wyodrębnić – a jeśli tak, to również zdefiniować – archiwa o ponadnarodowym zasobie i zasięgu oddziaływania. Konkretne pytanie, „Źródła do historii dwudziestowiecznej dyplomacji –charakter narodowy czy ponadnarodowy?” postawił Piotr Długołęcki (Międzynarodowy Komitet Wydawców Dokumentów Dyplomatycznych). Wpisał się w wątek rozproszenia źródeł i zmiany ich charakteru w sytuacji zmian struktur państwowych. Pokazał też działalność Międzynarodowego Komitetu Wydawców Dokumentów Dyplomatycznych, który gromadząc źródła, gromadzi „ponadnarodową” wiedzę na temat historycznych wydarzeń, ukazaną z różnorodnych perspektyw.Władysław Stępniak, w referacie „Koncepcja wspólnego dziedzictwa kulturowego UNESCO w teorii i praktyce państw” nawiązał do podtytułu konferencji. Skupił się na przedstawieniu trzech konwencji oraz programów inicjowanych przez międzynarodową organizację działającą w obszarach edukacji, nauki i kultury. Doświadczenia z pracy w strukturach i z kontaktów z kilkoma organizacjami międzynarodowymi przedstawiłLeszek Pudłowski (International Atomic Energy Agency) w referacie „Archiwa międzynarodowe/ponadnarodowe. Subiektywne spojrzenie z perspektywy ostatniego ćwierćwiecza”. Przedstawione zostały także, jako studia przypadków, instytucje i zbiory wymykające się tradycyjnym definicjom archiwum narodowego, państwowego, lokalnego czy prywatnego. Dieter Schlenker (HistoricalArchives of the European Union, European University Institute) opowiedział o historii powstawania Unii Europejskiej i jej różnorodnych wielojęzycznych zbiorów dokumentacyjnych, przechowywanych obecnie we Florencji, oraz o decyzjach związanych z ich opracowaniem i udostępnianiem („Integrating Europe – The HistoricalArchives of the European Union documenting the 20th century’squest for a united Europe”). Ks. bp Jan Kopiec (Uniwersytet Opolski) zarysował dzieje i przemiany zachodzące w największym chyba archiwum konfesyjnym, jakim jest „Archiwum Watykańskie (ArchivioApostolicoVaticano) jako centrala dokumentacji administracyjnej Kościoła katolickiego w świecie”. Anna Laszuk (Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych) przedstawiła „Działalność humanitarną i zbiory dokumentacji Międzynarodowej Służby Poszukiwań w Bad Arolsen”, gromadzone od czasu II wojny światowej pod określonym kątem, a obecnie wykorzystywane także do celów naukowych i edukacyjnych przez organizację ArolsenArchives – International Center on Nazi Persecution. Dwoje prelegentów połączyło się w trybie zdalnym.Maik Schmerbauch (Universität Hildesheim) skupił się na powstających po II wojnie światowej organizacjach międzynarodowych i zagadnieniach związanych z zarządzaniem ich zasobem dokumentacyjnym („The development of internationalarchivessince 1945: currentperspectives and challenges”). Z kolei Witold Mędykowski (YadVashem) opowiedział o dziejach i zgromadzonym zasobie „Jerozolimskich archiwów o znaczeniu międzynarodowym: Centralne Archiwum Historii Narodu Żydowskiego, Centralne Archiwum Syjonistyczne oraz Archiwum Instytutu YadVashem”. Mimo iż, jak stwierdzono w dyskusji, ich zawartość dotyczy głównie jednego narodu, to jest on rozproszony na różnych kontynentach, na których wytworzono obecnie przechowywane w Izraelu materiały archiwalne.
Ideę archiwum przyszłości przedstawili natomiast Katarzyna Pepłowska (UMK Toruń) i Jędrzej Sabliński (Piql). „Światowe Archiwum Arktyczne jako inicjatywa Piql mająca na celu zachowanie światowego dziedzictwa” to na razie przedsięwzięcie komercyjne, pokazujące, i wypróbowujące technologiczne możliwości zachowania kopii treści dokumentów, uznanych za warte tego szczególnego zabezpieczenia.
Konferencję zakończyło wystąpienie Haliny Dudały (UP Kraków), która przedstawiła referat przygotowany wspólnie z Dorotą Drzewiecką (UP Kraków)„Wielokształtność archiwów: ciągłość i zmiana”. Na przykładzie archiwum obecnego kościoła jezuickiego w Kłodzku przedstawiły istotę dokumentacji, narastającej w ciągu wieków, nie dającej się jednoznacznie zaklasyfikować. Podały też próbę definicji archiwum ponadnarodowego, nie przesądzając jednak o jej uniwersalności. W dyskusji końcowej padały po tym: pytania o to, czy archiwa ponadnarodowe będą trwałym terminem, czy li tylko tematem konferencji; propozycje mówienia raczej o archiwach o znaczeniu ponadnarodowym; sugestie schyłku narodów i przetrwaniu archiwów, podtrzymujących pamięć zbiorową.
Uczestnicy konferencji mieli też możliwość zwiedzenia wnętrz Muzeum Krakowa w Pałacu Krzysztofory oraz nowej siedziby Archiwum Narodowego w Krakowie. Dostępna w niej była wystawa, w której tematykę wprowadziła Iwona Fischer (Archiwum Narodowe w Krakowie) referatem „Rząd na emigracji – kancelaria poza krajem. Trudne losy ukraińskich archiwaliów z lat 1919-1921”. Opowieść o niezwyczajnym zbiorze akt, materiałów ulotnych, tłoków pieczętnych i banknotów kontynuowała przed planszami wystawy.
Organizatorzy konferencji zapowiedzieli publikację materiałów, można więc liczyć na utrwalenie zbioru informacji o archiwaliach mających znaczenie ponadnarodowe i opiekujących się nimi organizacjach.
Tekst: Anna Laszuk (NDAP)
Foto: Hubert Mazur (UP w Krakowie)