NIEMCU/UKRAINA: Ocalić przed unicestwieniem – niemieckie doświadczenie i praktyka w ratowaniu dóbr kultury

Kiedy w marcu 2009 r. doszło do bezprecedensowej katastrofy budowlanej archiwum miasta Kolonii, bezpowrotnie zniszczeniu uległo tysiące dokumentów, a pozostałe  wymagały wieloletniej pracy konserwatorów oraz archiwistów. Prace zabezpieczające konserwatorsko i scalające rozproszone akta nie zostały zakończone do dziś. To tragiczne doświadczenie stworzyło w Kolonii wysoko wykwalifikowane środowisko zawodowe specjalizujące się w ratowaniu materiałów archiwalnych. Konserwatorzy z Kolonii są teraz ekspertami, którzy służą swoją wiedzą i doświadczeniem po katastrofach na całym świecie.

W samej Kolonii pracuje70 pracowników wyłącznie nad zabezpieczeniem i konserwacją materiałów archiwalnych, które uległy zniszczeniu podczas katastrofy z 2009 r. Ratowanie i pierwsza pomoc w ratowaniu dóbr kultury stało się ich znakiem rozpoznawczym. Po pożarze w Muzeum Narodowym w Rio de Janeiro w 2018 r. zaangażowane zostały do prac ratunkowych konserwator zabytków NadineThiel, obecnie kierownik działu renowacji i konserwacji zbiorów w nowym Archiwum Miejskim w Kolonii oraz zastępca dyrektora archiwum dr Ulrich Fischer. Po katastrofie zaś powodziowej w 2021 r. pracownicy z Kolonii uczestniczyli w ratowaniu archiwów i dóbr kultury w Stolbergu i dolinie rzeki Ahr, które szczególnie ucierpiały. Samo Archiwum kolońskie jest określane jako największy w Europie warsztat renowacji papieru. Nie bez przyczyny więc w Kolonii powołano organizację specjalizującą się w zapobieganiu i usuwaniu skutków zniszczeń dóbr kultury.

Sieć ratunkowa dla archiwów i muzeów (Notfallverbund für Archive und Museen) istnieje od 2019 r., dzięki temu w Kolonii można natychmiast podjąć działania w razie nagłej potrzeby. Gdy w lutym 2022 r. rozpoczęła się rosyjska agresja na Ukrainę, ukraińskie Ministerstwo Kultury zwróciło się o pomoc do Federalnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, które z kolei zwróciło się o wsparcie do ogólnokrajowych grup ratunkowych, w tym w Kolonii. W ramach sieci ochrony dóbr kultury na Ukrainie zespół SiLK (Sicherheits Leitfadens Kulturgut) podjął się zadania koordynowania grup ratunkowych w gromadzeniu i przekazywaniu materiałów do ochrony dóbr kultury. Partnerzy ukraińscy przesłali wykazy szczegółowych wymagań materialnych związanych z ochroną i transportem ruchomych dóbr kultury oraz zabezpieczeniem nieruchomych dóbr kultury. Można zobaczyć, co jest potrzebne z listy materiałów.W Monachium, Stuttgarcie, Kolonii, Halle/Saale, Weimarze, Dreźnie i Berlinie odpowiednie grupy ratunkowe, częściowo przy wsparciu miejscowej straży pożarnej i lokalnych oddziałów THW- Federalnej Agencji Pomocy Technicznej(Technisches Hilfswerk), utworzyły na miejscu punkty zbiórki materiałów, aby dostarczyć darowizny w naturze i do dalszego transportu przez Berlin dalej Polskę na Ukrainę.

W Niemczech działa cały dobrze zorganizowany system ochrony dóbr kultury. W październiku 2004 r., tuż po pożarze Biblioteki Księżnej Anny Amalii w Weimarze, odbyły się w Weimarze pierwsze warsztaty z ochrony dóbr kultury, zorganizowane przez Akademię Zarządzania Kryzysowego, Planowania Kryzysowego i Ochrony Ludności (Akademie für Krisenmanagement, Notfallplanungund Zivilschutz AKNZ) Federalnego Urzędu Ochrony Ludności i Pomocy Katastrofom (Bundesamts für Bevölkerungsschutzund Katastrophenhilfe BBK). W 2007 roku powstała sieć alarmowa dla Weimaru jako pierwsza sieć alarmowa w Niemczech.W rezultacie w całych Niemczech powstały kolejne grupy ratunkowe: 2009 w Hanowerze, 2010 w Münster, 2011 w Dreźnie i 2012 w Lipsku. W następnych latach w wielu innych miastach powstały również grupy ratunkowe.
Jak się okazuję cyklicznie powtarzają się zdarzenia, które uzasadniają potrzebę funkcjonowania takich instytucji zarówno w Niemczech i na świecie .
Działania wojenne na Ukrainie zagrażają licznym zasobom kulturalnym, budynkom, muzeom i ich zbiorom oraz archiwom i bibliotekom. W sumie na Ukrainie istnieje ponad 400 muzeów i 3000 obiektów kultury, w tym siedem obiektów światowego dziedzictwa.

Aby przyczynić się do ochrony tych dóbr, zebrać informacje i móc lepiej koordynować środki pomocy, Komisarz Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów wraz z Federalnym Ministerstwem Spraw Zagranicznych utworzyli Sieć Ochrony dóbr kultury na Ukrainie (Netzwerk Kulturgutschutz Ukraine). Centralnym węzłem i punktem kontaktowym dla sieci ochrony dóbr kultury na Ukrainie jest ICOM (International Council of Museums), który posiada centralną stronę internetową. Ponadto ważnymi aktorami w sieci, którzy ściśle współpracują z ICOM Germany, są: Niemiecki Komitet Narodowy ICOMOS ds. Miejsc Światowego Dziedzictwa i Dziedzictwa Architektonicznego, Niemiecka Biblioteka Narodowa, Archiwum Federalne. Inni współpracownicy to Niemiecki Instytut Archeologiczny, Fundacja Dziedzictwa Kulturowego Prus, Fundacja Kulturalna Krajów Związkowych i Niemiecka Komisja ds. UNESCO.

Źródł:

Notfallverbünde

Jolanta Leśniewska
AP Płock O/Kutno